Ανάλυση των
ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΥΡΗ και ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗ*
Κατά βάση τρεις παράγοντες θα προσδιορίσουν την κατανομή των εδρών, που θα προέλθει από το εκλογικό αποτέλεσμα της 7ης Μαρτίου. Πρώτον, το αθροιστικό ποσοστό των δύο κομμάτων της διακυβέρνησης (το ποσοστό του δικομματισμού), δεύτερον, η μεταξύ τους διαφορά («η ψαλίδα» πρώτου/δεύτερου κόμματος) και τρίτον, ο αριθμός των κομμάτων που θα υπερβούν το εκλογικό κατώφλι του 3%. Τα 60 σημαντικότερα σενάρια εκλογικών συσχετισμών και τα αντίστοιχα αποτελέσματά τους σε έδρες, που προκύπτουν από το συνδυσμό των τριών παραγόντων αποτυπώνονται στους σχετικούς πίνακες 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7.
Ο υπολογισμός των εδρών για κάθε σενάριο, γίνεται με τη βοήθεια μιας εφαρμογής του αλγόριθμου του ισχύοντος εκλογικού νόμου, σύμφωνα με τις παρακάτω παραδοχές: α) Λαμβάνεται υπ’όψιν η ανακατανομή των εδρών κατά ελάσσονα εκλογική περιφέρεια, που προέκυψε από τη μεταβολή του νόμιμου πληθυσμού της χώρας, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή πληθυσμού της ΕΣΥΕ του 2001. β) Τα ποσοστά κάθε κόμματος στο επίπεδο των ελασσόνων (νομών) και μειζόνων εκλογικών περιφερειών, που χρησιμοποιούνται στον αλγόριθμο του εκλογικού νόμου για την πρόβλεψη των εδρών, υπολογίζονται με βάση τη σχέση που παρατηρήθηκε στις τελευταίες τρεις εκλογικές αναμετρήσεις της δεκαετίας (1993, 1996, 2000), μεταξύ του εθνικού ποσοστού κάθε κόμματος και των ποσοστών του ιδίου κόμματος στις ελάσσονες περιφέρειες. γ) Εξαιρετικά για το ΛΑΟΣ, για το οποίο δεν διαθέτουμε στοιχεία προηγούμενης εκλογικής συμπεριφοράς, υποθέτουμε ισοκατανομή των ψήφων του σε όλες τις μείζονες και ελάσσονες περιφέρειες. Η υπόθεση αυτή, αν και δεν είναι απολύτως ορθή, διότι γνωρίζουμε ότι λόγω της προέλευσης των ψηφοφόρων του είναι πιθανότερο να ακολουθεί την εκλογική γεωγραφία της ΝΔ [1], είναι επιβεβλημένη για καθαρά τεχνικούς λόγους. δ) Υποθέτουμε, τέλος, ότι η συμμετοχή στις επερχόμενες εκλογές, που εκτιμάται ότι θα είναι αυξημένη, σε σχέση με τις προηγούμενες του 2000 (το 2000 ψήφισαν 7.026.634 άτομα), δεν θα αλλοιώσει σημαντικά το μέγεθος των επιμέρους εκλογικών περιφερειών (η αύξηση θα είναι αναλογική). Επίσης, δεν μπορεί να εκτιμηθεί η επίδραση των Ελλήνων ομογενών του εξωτερικού, που ενδεχομένως θα προσέλθουν στις κάλπες.
Υποθέσεις της ανάλυσης
Στην ανάλυση που ακολουθεί, γίνονται επιπλέον οι ακόλουθες παραδοχές, που στηρίζονται στα διαθέσιμα δεδομένα των δημοσκοπήσεων: 1) Το ποσοστό του δικομματισμού αναμένεται να κυμανθεί από 87% έως 90%. Εκτιμάται, δηλαδή, ότι είναι πιθανότερο, είτε να παραμένει στα επίπεδα των προηγούμενων εκλογών (86,5%), είτε να αυξηθεί. 2) Ώς όρια για τα ποσοστά των κομμάτων, λαμβάνονται υπ’όψιν στα πλαίσια της παρούσας ανάλυσης, για το ποσοστό του ΠΑΣΟΚ το διάστημα 41-43,5%, και για το ποσοστό ΝΔ το διάστημα 45-48%. 3) Ως προς τη διαφορά πρώτου/δεύτερου κόμματος, εξετάζονται τα υποθετικά σενάρια, τα οποία προκύπτουν αν η διαφορά κυμανθεί -σύμφωνα με τις υπάρχουσες ενδείξεις- από 3 έως 6 εκατοστιαίες μονάδες υπέρ της ΝΔ. Περιπτώσεις νίκης της ΝΔ με μικρότερη από 3 μονάδες διαφορά δεν εξετάζονται, διότι ισχύουν, απλώς σε μεγαλύτερο βαθμό, τα συμπεράσματα των υπολοίπων περιπτώσεων. Εξετάζεται όμως, ως «ακραία», η περίπτωση νίκης της ΝΔ με διαφορά μεγαλύτερη των 6 εκατοστιαίων μονάδων και ως «οριακές» περιπτώσεις, τόσο η υποθετική περίπτωση ισοψηφίας ΠΑΣΟΚ-ΝΔ, όσο και η περίπτωση οριακής νίκης του ΠΑΣΟΚ (πίνακας 5). 4) Ως προς τον αριθμό των κομμάτων που θα εκπροσωπηθούν στην νέα Βουλή, εξετάζονται οι πιθανότητες, να είναι η επόμενη Βουλή τρικομματική, τετρακομματική, ή πεντακομματική (λιγότερο πιθανό), με την εξής λογική: Πρώτον, η εκπροσώπηση του ΚΚΕ θεωρείται δεδομένη και αποκλείεται το θεωρητικό ενδεχόμενο να μην εκπροσωπείται το συγκεκριμένο κόμμα. Δεύτερον, με βάση τις έρευνες κοινής γνώμης, οι οποίες βεβαίως μπορεί να διαψευσθούν από το εκλογικό αποτέλεσμα, θεωρείται περισσότερο πιθανό ενδεχόμενο να μην εκπροσωπείται το ΔΗΚΚΙ. Τρίτον, ως προς τον ΣΥΝ και τον νεοσύστατο ΛΑΟΣ εξετάζονται, τόσο το ενδεχόμενο εκπροσώπησής τους στη νέα Βουλή, όσο και το αντίθετο. Θα πρέπει να σημειωθεί σε αυτό το σημείο, ότι οι λόγοι για κάθε ένα από τα δύο κόμματα είναι διαφορετικοί. Στην περίπτωση του ΣΥΝ, η διερεύνηση και των δύο πιθανοτήτων είναι επιβεβλημένη, διότι με βάση την πλειοψήφια των δημοσιευμένων δημοσκοπήσεων το ποσοστό του κόμματος κυμαίνεται πράγματι περί το 3%. Επομένως, υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο, η τελική εκλογική του επιρροή να καθορισθεί από ρεύμα της «τελευταίας στιγμής». Από την άλλη πλευρά, για το ΛΑΟΣ, είναι επιβεβλημένη, διότι δεν μπορεί να αποκλεισθεί το θεωρητικό ενδεχόμενο, που έχει παρατηρηθεί διεθνώς σχετικά με την επιρροή ακραίων κομματικών σχηματισμών, να υποεκτιμούν οι δημοσκοπήσεις την εκλογική του επιρροή, λόγω απόκρυψης της πρόθεσης ψήφου της συγκεκριμένης μερίδας ψηφοφόρων.
Συμπεράσματα
Α. Ο αριθμός των 121 εδρών είναι κρίσιμος για το ΠΑΣΟΚ. Εάν το ΠΑΣΟΚ εξασφαλίσει αυτόν τον αριθμό εδρών, ελέγχει τη συγκρότηση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας των 3/5 που απαιτείται για την Προεδρική εκλογή (Άρθρο 32, παρ.2 του Συντάγματος). Επομένως, θα διατηρεί ανοικτή τη δυνατότητα να προκαλέσει εκλογές το Φεβρουάριο του 2005, εάν βεβαίως ο πολιτικο-εκλογικός συσχετισμός που θα επικρατεί τότε στη χώρα, το ευνοεί, διότι σε αντίθετη περίπτωση δεν θα θέλει να διακινδυνεύσει μια νέα εκλογική ήττα.
Το ποσοστό που θα λάβει το ΠΑΣΟΚ είναι προφανώς ιδιαίτερα σημαντικό. Εάν το ΠΑΣΟΚ, συγκεντρώσει ποσοστό 42,5% δεν κινδυνεύει να απωλέσει την κρίσιμη κοινοβουλευτική δύναμη ελέγχου της Προεδρικής εκλογής (121 έδρες), ανεξαρτήτως από το που θα κυμανθεί ο δικομματισμός και η διαφορά μεταξύ των δύο κομμάτων (ακόμη και 6%), αλλά και από τον αριθμό των κομμάτων που θα εισέλθουν στη νέα Βουλή, εκτός και αν η ΝΔ εξασφαλίσει ποσοστό 48% (πίνακας 6). Σε αυτά τα επίπεδα εκλογικής επιρροής προβλέπεται να εξασφαλίσει 121-124 έδρες, σε περίπτωση 4κομματικής Βουλής και 127-131 σε περίπτωση 3κομματικής. Υπάρχει, ωστόσο, και η οριακή περίπτωση, με αυτό το ποσοστό, να συγκεντρώσει ακριβώς 121 έδρες, εάν η ΝΔ λάβει 47,5%, η διαφορά κυμανθεί σε επίπεδα της τάξης του 5% και εκπροσωπούνται στη Βουλή 4 κόμματα (σενάριο πίνακας 4.10).
Αν το ποσοστό του ΠΑΣΟΚ κυμανθεί περί το 42%, κινδυνεύει να μην εκλέξει 121 βουλευτές μόνον στις εξής περιπτώσεις: 1) Αν η επόμενη Βουλή είναι 5κομματική, δηλαδή εάν εκτός από το ΚΚΕ, εκπροσωπούνται ακόμη κοινοβουλευτικά ο ΣΥΝ και το ΛΑΟΣ (πίνακας 1.10). 2) Αν η επόμενη Βουλή είναι 4κομματική, εάν δηλαδή εκπροσωπούνται 4 κόμματα, με πιθανότερο τέταρτο κόμμα το ΣΥΝ και η διαφορά να είναι ίση, ή μεγαλύτερη από 5% (πίνακας 3.2). Πρόκειται ίσως για το πλέον επικίνδυνο σενάριο για το ΠΑΣΟΚ. Ας σημειωθεί ακόμη, ότι αυτή η εκτίμηση προκύπτει και με βάση το προεκλογικό Βαρόμετρο της VPRC (πίνακας 7.1).
Εάν το ΠΑΣΟΚ λάβει 41,5% των ψήφων, αυξάνονται σημαντικά οι πιθανότητες να μην εξασφαλίζει τις 121 έδρες. 1) Κατ’αρχήν, όπως έχει ήδη επισημανθεί, αυτό μπορεί να συμβεί στην περίπτωση που προκύψει 5κομματική Βουλή. Σε αυτήν την περίπτωση συγκεντρώνει μόνον 117 έδρες (πίνακας 1.9). 2) Επίσης, μπορεί να συμβεί στην περίπτωση που προκύψει Βουλή με 4 κόμματα, αλλά η διαφορά από τη ΝΔ είναι 6% (119 έδρες, πίνακας 3.1), ή 5% (επίσης 119, πίνακας 2.2), 3) Εάν όμως, στη νέα Βουλή υπάρχουν μόνον τρία κόμματα (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΚΚΕ), τότε το ΠΑΣΟΚ εξασφαλίζει 127 έδρες, ακόμη και αν η διαφορά από τη ΝΔ ανέλθει σε 5 μονάδες (πίνακας 2.7), ή 123 έδρες, αν η διαφορά του ανέλθει σε 6 μονάδες (πίνακας 3.5). Τέλος, εάν το ποσοστό του ΠΑΣΟΚ συρρικνωθεί στα επίπεδα του 41%, τότε το πιθανότερο είναι ότι δεν εξασφαλίζει τον πολυπόθητο αριθμό των 121 εδρών. Ας σημειωθεί, ότι αυτό σενάριο προκύπτει με βάση το μέσο όρο των 22 δημοσιευμένων προεκλογικών δημοσκοπήσεων, που υπολογίζει ο Μ.Δρεττάκης [2] (πίνακας 7.2).
Συμπερασματικά, λόγω της λειτουργίας του εκλογικού νόμου, σε περίπτωση 3κομματικής Βουλής, περιορίζονται σημαντικά οι πιθανότητες να εκλέξει το ΠΑΣΟΚ λιγότερες από 121 έδρες. Το ΠΑΣΟΚ εξασφαλίζει 121 έδρες με διαφορά έως και 5%, ή ακόμα και εάν χάσει με διαφορά 6%-6,5%, αρκεί να μην πέσει κάτω από το όριο του 41,5% (πίνακας 6.7). Σε περίπτωση 4κομματικής Βουλής, το ΠΑΣΟΚ εξασφαλίζει 121 έδρες με διαφορά 4%, ή ακόμα και εάν χάσει με διαφορά 5%, ή μεγαλύτερη, αλλά επιτύχει ποσοστό 42,5% και άνω, με την προϋπόθεση ότι η ΝΔ δεν προσεγγίσει το ποσοστό 48% (πίνακας 6.5). Σε 5κομματική Βουλή το ΠΑΣΟΚ δεν εξασφαλίζει 121 έδρες, εκτός και αν λάβει ποσοστό 42,5%. Επομένως, πιθανότατα σε όλες τις περιπτώσεις, το ποσοστό 42,5% είναι εκείνο που εξασφαλίζει στο ΠΑΣΟΚ τις 121 έδρες.
Β. Ο ακριβής αριθμός των εδρών της ΝΔ εξαρτάται κυρίως από τη διαφορά της από το ΠΑΣΟΚ και λιγότερο από το καθεαυτό ποσοστό της. Με μια διαφορά 3 μονάδων από το ΠΑΣΟΚ, η ΝΔ εξασφαλίζει από 158 έως 161 έδρες, ανεξάρτητα εάν το ΛΑΟΣ εισέλθει στη Βουλή. Εάν η διαφορά είναι 4 μονάδες, τότε εξασφαλίζει 161-165 έδρες και πάλι ανεξάρτητα εάν το ΛΑΟΣ εισέλθει στη Βουλή. Εάν η διαφορά ανέλθει σε 5 μονάδες, εξασφαλίζει 162-166 έδρες, σε 6 μονάδες, 165-169 έδρες, κ.ο.κ.
Γ. Ως προς τα υπόλοιπα κόμματα, το ΚΚΕ, με 4,5% εξασφαλίζει 9 έδρες, με 5% 10 έδρες και με 5,5 % 11 έδρες. Ο ΣΥΝ με 3% εξασφαλίζει 6 έδρες και με 3,3% 7 έδρες. Ομοίως το ΛΑΟΣ, εάν κατορθώσει να αποσπάσει το 3% του εκλογικού σώματος εξασφαλίζει 6 έδρες.
Η πιθανότητα να εκπροσωπηθεί στη νέα Βουλή πλην του ΚΚΕ και 4ο κόμμα (πιθανότερα ο ΣΥΝ και λιγότερο πιθανά το ΛΑΟΣ, ή το ΔΗΚΚΙ) είναι ιδιαίτερα σημαντική για το ΠΑΣΟΚ. Με βάση τα υφιστάμενα πολιτικά δεδομένα, η κοινοβουλετική τύχη του ΣΥΝ είναι η περισσότερο καθοριστική για το ΠΑΣΟΚ. Εάν ο ΣΥΝ μείνει εκτός Βουλής, τότε περιορίζονται δραστικά για το ΠΑΣΟΚ οι πιθανότητες να μην συγκεντρώσει τις απαραίτητες 121 έδρες. Στην περίπτωση που ο ΣΥΝ αποκλεισθεί, η μόνη περίπτωση να μην ελέγξει το ΠΑΣΟΚ την προεδρική πλειοψηφία είναι το ποσοστό του να είναι μικρότερο από 41,5% .
Η επίδραση του δικομματισμού
1) Αν το άθροισμα του δικομματισμού φθάσει το 87%, (παραμείνει δηλαδή σχετικά σταθερό σε σύγκριση με το 2000) τότε το ΠΑΣΟΚ εξασφαλίζει τις 121 έδρες εάν χάσει με διαφορά έως 4%. Εάν υπάρξει όμως πεντακομματική Βουλή, τότε το ΠΑΣΟΚ δεν εξασφαλίζει σε καμιά περίπτωση 121 έδρες. 2) Αν το άθροισμα του δικομματισμού φθάσει το 88%, τότε με διαφορά 4% το ΠΑΣΟΚ εξασφαλίζει τις 121 έδρες, σε περίπτωση 4κομματικής Βουλής. Εάν έχουμε τρικομματική Βουλή τότε το ΠΑΣΟΚ κινδυνεύει μόνον εάν χάσει με 6 μονάδες διαφορά. 3) Αν το άθροισμα του δικομματισμού ανέλθει στο 89%, τότε με διαφορά 4% το ΠΑΣΟΚ πάλι εξασφαλίζει τις 121 έδρες, σε περίπτωση 4κομματικής Βουλής. Εάν έχουμε τρικομματική Βουλή, τότε το ΠΑΣΟΚ δεν κινδυνεύει να πέσει κάτω από τις 121 έδρες. 4) Τέλος, αν το άθροισμα του δικομματισμού φθάσει το 90%, κα πάλι με τρικομματική Βουλή το ΠΑΣΟΚ δεν κινδυνεύει να πέσει κάτω από τις 121 έδρες. Όμως με 4 κόμματα στη Βουλή κινδυνεύει εάν χάσει με 6 μονάδες διαφορά, ακόμα και με ποσοστό 42% (πίνακας 4.13).
Τα «οριακά» σενάρια
Εξετάζονται θεωρητικά και ορισμένα «οριακά» σενάρια. Ως τέτοια θεωρούμε α) τα σενάρια ισοψηφίας ΠΑΣΟΚ-ΝΔ και β) τα σενάρια (οριακής) νίκης του ΠΑΣΟΚ. Α) Είναι αξιοσημείωτο, ότι ακόμη και σε υποθετική περίπτωση πανελλαδικής ισοψηφίας των δύο κομμάτων, πχ. 44%-44%, ή 45%-45% ευνοείται η ΝΔ, εξασφαλίζοντας, όμως εξαιρετικά οριακή αυτοδυναμία 151-152 εδρών (πίνακας 5). Το πιθανότερο είναι αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι η ΝΔ επικρατεί σε μεγαλύτερο αριθμό περιφερειών από το ΠΑΣΟΚ, ακόμη και σε περίπτωση ισοψηφίας (Με βάση τη στατιστική ανάλυση υπολογίζονται σε 33, έναντι 23). Υπενθυμίζεται, δε, ότι το 2000, με υστέρηση μόλις μιας μονάδας από το ΠΑΣΟΚ (42,8%, έναντι 43,9%), κατέλαβε την πρώτη θέση σε 30 ελάσσονες εκλογικές περιφέρειες, ενώ το ΠΑΣΟΚ που προηγείτο, σε 26. Πάντως, σε αυτήν την υποθετική περίπτωση, εάν το ΚΚΕ λάβει 5% και εισέλθει στη Βουλή ο ΣΥΝ, η ΝΔ δεν εξασφαλίζει αυτοδυναμία (σενάριο πίνακας 5.3). Β) Σε περίπτωση οριακής νίκης του ΠΑΣΟΚ, το ΠΑΣΟΚ εξασφαλίζει σχετικά ισχνή κοινοβουλευτική αυτοδυναμία 154-155 εδρών (πίνακας 5.7-8), αλλά η ΝΔ -και πάλι λόγω της εκλογικής της κυριαρχίας σε περισσότερες γεωγραφικές περιφέρειες εξασφαλίζει με άνεση τις 121 έδρες. Αντιστρόφως, σε περίπτωση οριακής νίκης της ΝΔ, για τους προαναφερθέντες λόγους, η ΝΔ θα εξασφάλιζε συγκριτικά με το ΠΑΣΟΚ σχετικά μεγαλύτερο αριθμό εδρών.
Τέλος, όπως ήδη αναφέρθηκε, στα δύο πιθανά σενάρια που προκύπτουν: α) με βάση τη εκτίμηση της VPRC από το Βαρόμετρο του ΣΚΑΪ/ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ, και β) με βάση την εκτίμηση που παράγεται από το μέσο όρο των 22 δημοσιευμένων προεκλογικών δημοσκοπήσεων (πίνακας 7), το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται κάτω από τις 121 έδρες (120 και 119 έδρες αντιστοίχως). Αντιθέτως, στα δύο σενάρια, η ΝΔ εξασφαλίζει 163-164 έδρες, δηλαδή μια διαφορά 44 εδρών από το ΠΑΣΟΚ, σε σύγκριση με διαφορά 27 εδρών υπέρ του ΠΑΣΟΚ, που κατέγραφε η κατανομή εδρών του 2000 (158-125).
Οι πίνακες του άρθρου:
[1] Με βάση το αθροιστικό προεκλογικό Βαρόμετρο του ΣΚΑΪ/ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ (10.853 άτομα), προκύπτει ότι το 40% των σημερινών ψηφοφόρων του ΛΑΟΣ προέρχεται από τη ΝΔ.
[2] Βλέπε σχετικά Μανώλης Δρεττάκης, «Μια συνθετική ανάλυση των 22 δημοσκοπήσεων», ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 22.02.04.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι επιστημονικός συνεργάτης της Public Issue