Η ιδεολογική ακτινογραφία (Ο ιδεολογικός άτλας) του σημερινού ΠΑΣΟΚ

Ανάλυση του

ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΥΡΗ

Ναι στην «Ευρωπαϊκή Ένωση», την «Εκκλησία» και την «Αστυνομία». Όχι στη «Δεξιά», στις «ΗΠΑ» και στην «παγκοσμιοποίηση»

Με βάση τις στάσεις της Κοινής Γνώμης απέναντι σε πολιτικές αξίες, θεσμούς και χώρες με συμβολική σημασία αποτυπώνεται ανάγλυφα ο ιδεολογικός χάρτης του σημερινού ΠΑΣΟΚ (διάγραμμα 1 – πίνακας 1). Σύμφωνα με την έρευνα του τελευταίου Πολιτικού Βαρόμετρου (11/2001), που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Δημοσκοπήσεων VPRC, για λογαριασμό των ΝΕΩΝ, οι αξίες της «Ευρωπαϊκής Ένωσης» (78%), της «Εκκλησίας» (74%) και της «Αστυνομίας» (67%) συγκροτούν το κυρίαρχο ιδεολογικό τρίπτυχο των σημερινών ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ. Ο συγκεκριμένος ιδεολογικός αστερισμός δεν είναι κυρίαρχος μόνον μεταξύ των Ελλήνων σοσιαλιστών. Συνιστά, με μόνη διαφορά στη σειρά κατάταξης την πρωτοκαθεδρία της Εκκλησίας (διάγραμμα 1), το κυρίαρχο ιδεολογικό ρεύμα και στο σύνολο του εκλογικού σώματος. Αποτελεί τον «μέσο ιδεολογικό όρο» (αν επιτρέπεται η έκφραση), με τον οποίο απλώς συγκλίνει και το κυβερνών κόμμα. Το ΠΑΣΟΚ, εντούτοις, αποδεικνύεται ως το πλέον «φιλοευρωπαϊκό» κόμμα του ελληνικού κομματικού συστήματος. Οι θετικές γνώμες για την «Ευρωπαϊκή Ένωση», συγκεντρώνουν μεταξύ των σημερινών ψηφοφόρων του κόμματος, ποσοστό 78% (οι αρνητικές μόλις 8% – διάγραμμα 1 και πίνακας 1), έναντι 72% στους ψηφοφόρους της ΝΔ, 57% του ΚΕΠ, 53% του ΣΥΝ και 29% του ΚΚΕ. Πολύ λιγότερο «φιλοευρωπαϊκός» εμφανίζεται, όμως, τόσο ο λεγόμενος «περίγυρος» του κόμματος, δηλαδή εκείνη η μερίδα του εκλογικού σώματος που έχει ψηφίσει στο παρελθόν (κατά τη δεκαετία του ’90) ΠΑΣΟΚ, αλλά σήμερα δηλώνει πρόθεση ψήφου για άλλο κόμμα (62%), όσο και εκείνοι οι ψηφοφόροι του, που μεταστρέφονται σήμερα προς τη ΝΔ (70%, πίνακας 2).

Η «Εκκλησία», που αποτελεί την πρώτη σε σειρά ιδεολογικής αποδοχής αξία του εκλογικού σώματος (79%, διάγραμμα 1), καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση μεταξύ των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ (με ποσοστό 74%). Το «φιλοεκκλησιαστικό» ρεύμα είναι ενισχυμένο στον κρίσιμο εκλογικό «περίγυρο» του κόμματος (81%), ενώ διαθέτει και καθολική απήχηση μεταξύ εκείνων που μεταστρέφονται προς τη ΝΔ (94%). Η διευρυμένη ιδεολογική νομιμοποίηση της Εκκλησίας που εμφανίζεται σχεδόν καθολική μεταξύ των ψηφοφόρων της ΝΔ (90%), είναι αποτέλεσμα της ενίσχυσής της κατά την τελευταία πενταετία. Η τάση προσκόλλησης (επιστροφής) του κοινωνικού σώματος και των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ σε παραδοσιακούς, μη-αντιπροσωπευτι-κούς θεσμούς, εκδηλώνεται και στην ιδεολογική αποδοχή της «Αστυνομίας» (67%), σχεδόν ταυτόσημη με εκείνη των ψηφοφόρων της ΝΔ (66%).

Υπάρχει και ένας δευτερεύων ιδεολογικός άξονας, που εκφράζει, μιλώντας σχηματικά, το «παλιό ΠΑΣΟΚ». Όπως προκύπτει από την έρευνα, η πλευρά αυτή βρίσκεται σε υποχώρηση. Ο πυρήνας του συγκροτείται με βάση το (διαφορετικό) ιδεολογικό τρίπτυχο: «Κέντρο» – «Σοσιαλισμός» – «ΓΣΕΕ». Δηλαδή, τη συμπάθεια/ θετική σήμανση των αξιών του «Κέντρου» (61%), του «Σοσιαλισμού» (60%) και των συνδικάτων, που υποδηλώνεται με το ποσοστό αποδοχής της «ΓΣΕΕ». Ο 1 στους 2 ψηφοφόρους ΠΑΣΟΚ (50%, έναντι 39% στο σύνολο του δείγματος και 30% στη ΝΔ) διάκειται ευνοϊκά απέναντι στη ΓΣΕΕ, όσοι ακριβώς αποδέχονται και τις «Ιδιωτικοποιήσεις», ενώ 2 στους 10 αντιμετωπίζουν αρνητικά το συνδικαλιστικό θεσμό και 3 στους 10 ουδέτερα (πίνακας 1 – διάγραμμα 1). Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι οι δύο πρώτες έννοιες (Κέντρο/Σοσιαλισμός) στη συνείδηση των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ τείνουν πλέον να ταυτίζονται. Επιπλέον, η έννοια του «Σοσιαλισμού» εμφανίζεται πλήρως αποσυνδεδεμένη από την έννοια/αξία της «Αριστεράς». Η τελευταία είναι φορτισμένη αρνητικά και καταλαμβάνει, στη σειρά κατάταξης, μια από τις τελευταίες θέσεις, όπως συμβαίνει άλλωστε και με το σύνολο του εκλογικού σώματος (διάγραμμα 1). Μόνον το 26% των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ εκφράζει θετικές κρίσεις για την «Αριστερά», λιγότερες από ό,τι για τη «Ρωσία»! (32%) και λίγο περισσότερες από την αντιπαθή «παγκοσμιοποίηση»! (22%). Από την άλλη πλευρά, η έννοια του «Κέντρου» (43% θετική αποδοχή στο σύνολο του δείγματος – διάγραμμα 1), πολιτικά και ιστορικά συνδεδεμένη με το ΠΑΣΟΚ, όπως αντίστοιχα και η έννοια της «Αριστεράς», εμφανίζεται σε σύγκριση με την προηγούμενη πενταετία, σαφώς υποβαθμισμένη στη συλλογική συνείδηση της Κοινής Γνώμης. Παρατήρηση, που δεν ισχύει αναλογικά και για την έννοια της «Δεξιάς» (35% θετική αποδοχή στο σύνολο του δείγματος – διάγραμμα 1).

Στον αντίποδα του κυρίαρχου αξιακού προτύπου των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ τοποθετούνται τρεις έννοιες φορτισμένες εξαιρετικά αρνητικά (διάγραμμα 1 – πίνακας 1): η «Παγκοσμιοποίηση», με ποσοστό αποδοχής 22%, υψηλότερο από το συνολικό μέσο όρο του δείγματος (16% στο σύνολο, +6), οι «ΗΠΑ» (17% στο ΠΑΣΟΚ, 19% στο σύνολο) και τελευταία η έννοια της «Δεξιάς», που συγκεντρώνει μόλις 9% θετικές γνώμες σον «πυρήνα» του κόμματος, αλλά 54% στις «διαρροές» προς τη ΝΔ και 30% στον «περίγυρο» – πίνακας 2). Η τοπολογική διάταξη που προκύπτει δεν έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μόνον για το ιδεολογικό προφίλ του σημερινού ΠΑΣΟΚ, αλλά η σημασία της εκτείνεται και στο σύνολο των ιδεολογικών αντανακλαστικών του εκλογικού σώματος. Ανατρέποντας την παγιωμένη τάση που παλαιότερα χαρακτηρίσθηε ως «αποϊδεολογικοποίηση», η καθολικά αρνητική στάση των εκλογέων, απέναντι στην έννοια της «παγκοσμιοποίησης», αποτελεί σαφή ένδειξη μιας νέας πόλωσης που εγγράφεται στην ιδεολογική συγκυρία της νέας εποχής, αλλά και αναβίωση παραδοσιακών ιδεολογιών («αντι-αμερικανισμός/αντι-ιμπεριαλισμός/εθνικισμός») που ανασυντίθενται.

Ο εκσυγχρονισμός χθές και σήμερα

Περι τα μέσα της δεκαετίας του ’90, ο «εκσυγχρονισμός» αποτελούσε την υπέρτατη πολιτική αξία/έννοια, πλήρως αποφορτισμένη, καθολικής και υπερκομματικής αποδοχής, που δεν προσδιόριζε κανένα συγκεκριμένο πολιτικό εγχείρημα και ταυτόχρονα μπορούσε να συναρθρωθεί με όλα. (Χαρακτηριστικά, σε πανελλαδική έρευνα της VPRC συγκέντρωνε το 1995, ποσοστό θετικών γνωμών 74%). Η ανάδειξη του εκσγχρονισμού σε πολιτικό εγχείρημα της διακυβέρνησης μετά το 1996, είχε ως αποτέλεσμα να μετασχηματισθεί σε πολιτική και κομματική ιδεολογία. Για τον λόγο αυτό, σήμερα, ο όρος «εκσυγχρονισμός» έχει λάβει κατά τα φαινόμενα αρνητική σήμανση, όχι μόνον στο σύνολο του εκλογικού σώματος, αλλά ακόμη και στο εσωτερικό του «πυρήνα» του κυβερνώντος κόμματος (πίνακας 3). Διαθέτει δε εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά ιδεολογικής νομιμοποίησης μεταξύ των δύο κρίσιμων για το εκλογικό μέλλον του ΠΑΣΟΚ κατηγοριών ψηφοφόρων: του λεγόμενου «περίγυρου» και των «διαρροών».