Οι βουλευτικές εκλογές της 16ης Σεπτεμβρίου 2007: προέκταση και φθίνουσα αναπαραγωγή του 2004

Εισαγωγή

Το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών της 16ης Σεπτεμβρίου 2007 απέδειξε, για δεύτερη φορά μετά τις Νομαρχιακές εκλογές του Οκτωβρίου 2006, ότι κατά τη διάρκεια της πρώτης (ανολοκλήρωτης) κυβερνητικής θητείας της ΝΔ δεν υπήρξε ουσιαστική μεταστροφή του εκλογικού σώματος, ούτε αμφισβητήθηκε ποτέ το διακριτό προβάδισμα του κυβερνώντος κόμματος. Αντιθέτως, επιβεβαιώθηκε για τέταρτη φορά, σε συνεχόμενη εκλογική αναμέτρηση (Βουλευτικές 2004, Ευρωεκλογές 2004, Νομαρχιακές 2006, Βουλευτικές 2007), η πολύπλευρη κρίση του ΠΑΣΟΚ. Το εκλογικό αποτέλεσμα (με μικρές διακυμάνσεις) είχε κριθεί αρκετό καιρό πριν την ιδιότυπη προεκλογική περίοδο, ουσιαστικά από το φθινόπωρο του 2005, δηλαδή σχεδόν δύο χρόνια πριν. Όπως έχει δειχθεί αλλού, ο συσχετισμός 42.5%-38.5%, υπέρ της κυβερνητικής παράταξης, καταγράφηκε για πρώτη φορά το Σεπτέμβριο του 2005 (Μαυρής 2006, 2007α, 2007β). Το «σοκ» της νέο ήττας της Αντιπολίτευσης, δημιούργησε -για πρώτη φορά από το 1996- σοβαρές «ρωγμές» στα φίλια Μέσα Ενημέρωσης και έγινε αφορμή να ανοίξει, αναδρομικά, η συζήτηση για τις βαθύτερες αιτίες της κρίσης του ΠΑΣΟΚ. Ενδεχομένως, αρκετοί συνειδητοποίησαν, μόλις το 2007, γιατί το ΠΑΣΟΚ ηττήθηκε το 2004.

1. Γενική εικόνα της εκλογικής αναμέτρησης

Ανάμεσα στις πρόωρες εκλογές του Σεπτεμβρίου 2007 (πίνακας 1), που προκηρύχθηκαν 5½ μήνες πριν από την κανονική λήξη της πρώτης κυβερνητικής θητείας της ΝΔ και τις προηγούμενες, σαφώς μεγαλύτερης βαρύτητας εκλογές του 2004, υπάρχουν σημαντικές ομοιότητες. Οι εκλογές του 2007 δεν αποτέλεσαν τομή, αλλά συνέχεια των εκλογών του 2004. Αυτό το συμπέρασμα ενισχύεται τόσο από την ανάλυση των βασικών συντεταγμένων της εκλογικής συμπεριφοράς που καταγράφηκε, όσο και από την ανάλυση της δυναμικής της προεκλογικής περιόδου. Όπως αποδεικνύεται αλλού στον παρόντα τόμο(1), η επίδραση της προεκλογικής περιόδου του 2007 στο εκλογικό αποτέλεσμα υπήρξε σχετικά μικρή. Το εκλογικό αποτέλεσμα της 16ης Σεπτεμβρίου είχε παγιωθεί, αρκετό καιρό πριν τις εκλογές.

Τη σημασία της ούτως, ή άλλως συρρικνωμένης προεκλογικής περιόδου μείωσε ακόμη περισσότερο (άλλωστε εκεί στόχευε) και η πρόωρη και μόνον τυπικά «αιφνιδιαστική» προκήρυξή της, στα μέσα Αυγούστου, εν μέσω πλήρους θερινής κοινωνικής αδρανοποίησης(2).

Η ομοιότητα των εκλογών 2004-2007

Οι ομοιότητες ανάμεσα στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις είναι αρκετές. Η δομή του εκλογικού ανταγωνισμού δεν μεταβλήθηκε σημαντικά, ενώ δεν παρατηρήθηκαν σοβαρές μεταβολές και στα κριτήρια της ψήφου (διάγραμμα 1). Η ρευστότητα της ψήφου αποδείχθηκε σχεδόν πανομοιότυπη (διάγραμμα 2). Ισχυρό εκλογικό ρεύμα της «τελευταίας στιγμής» (late swing) δεν υπήρξε, αν και σύμφωνα με τη δημοσκόπηση εξόδου της Public Issue για τον τηλεοπτικό σταθμό ΣΚΑΪ, ευνοήθηκαν ελαφρώς περισσότερο ο ΣΥΡΙΖΑ και ο ΛΑΟΣ (διάγραμμα 3)

Η τριπλή μείωση

Η εκλογική αναμέτρηση χαρακτηρίσθηκε από μια τριπλή μείωση: 1) της συμμετοχής, 2) της επιρροής του δικομματισμού και 3) της διαφοράς πρώτου/δεύτερου κόμματος. Με βάση τους ψηφίσαντες, κατά την τελευταία 12ετία, η συμμετοχή στις εκλογές παρουσίασε σημαντικές διακυμάνσεις: από 6.982.000 ψηφοφόρους το 1996, αυξήθηκε σε 7.027.000 το 2000, εκτοξεύθηκε σε 7.575.000 το 2004 και μειώθηκε σε 7.356.000, στις τελευταίες του 2007(3). Το 2007, η μείωση της συμμετοχής, σε σχέση με το 2004, κατά 219.000 άτομα, αντιστοιχούσε στο 2,9% του εκλογικού σώματος (του 2004) και δεν οφειλόταν σε δημογραφικούς παράγοντες, αλλά σε πολιτικούς. Αποδείχθηκε σημαντική και δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί.

Συγκρινόμενη και με τις δύο εκλογικές αναμετρήσεις της τρέχουσας δεκαετίας (85,9%, το 2004 και 86,5% το 2000), η κάμψη της κοινωνικής επιρροής του δικομματισμού στις εκλογές του 2007 (-6%, 79,9%) έγινε ιδιαίτερα αισθητή (πίνακας 2). Ουσιαστικά, ο δικομματισμός επανήλθε στα επίπεδα των εκλογών του 1996 (79,6%). Εκλογές, που είχαν αποτελέσει τότε τη σημαντικότερη ένδειξη των κλυδωνισμών του κομματικού συστήματος, στη δεκαετία του ‘90. Στις εκλογές του 2007, τα δύο κόμματα της διακυβέρνησης απώλεσαν αθροιστικά, πάνω από 640.000 ψήφους, με αποτέλεσμα η εκλογική βάση και των δύο, να πέσει κάτω από τα 3.000.000 ψηφοφόρους. Αυτό σημαίνει, ότι 1 στους 10 εκλογείς (10%), που το 2004 είχε προτιμήσει ένα εκ των δύο κομμάτων, απομακρύνθηκε από αυτά. Από ποσοτική άποψη (σε ψήφους), οι απώλειες της ΝΔ υπήρξαν μεγαλύτερες (-365.027 ψήφοι, ή ποσοστό -10,9% της εκλογικής βάσης του 2004) από τις αντίστοιχες του ΠΑΣΟΚ (-276.067 ψήφοι, -9,2% των εκλογέων του 2004).

Η τρίτη μείωση που σημειώθηκε στη συγκεκριμένη εκλογική αναμέτρηση αφορά τη διαφορά πρώτου/δεύτερου κόμματος. Η λεγόμενη «ψαλίδα», από 4.8%, υπέρ της ΝΔ, στις βουλευτικές του 2004 και 9% στις Ευρωεκλογές που ακολούθησαν, περιορίσθηκε τώρα σε 3.7%.

2. Οι εκλογικές μετατοπίσεις

Το σύνολο των μετακινηθέντων στις εκλογές του 2007 αντιπροσωπεύει το 17% του εκλογικού σώματος και αντιστοιχεί σε 1.250.000 ψηφοφόρους(4). Αυτή η εκτίμηση συμπίπτει ακριβώς με την αντίστοιχη, που υπολόγισε ο Η.Νικολακόπουλος (2007), με βάση το exit poll της Οpinion για τον τηλεοπτικό σταθμό MEGA. Όπως επισημάνθηκε προηγουμένως, η απομάκρυνση των εκλογέων από τα δύο μεγάλα κόμματα ήταν σημαντική και έπληξε περισσότερο τη Νέα Δημοκρατία. Με βάση τα στοιχεία του exit poll της Public Issue για τον ΣΚΑΪ, που όμως δεν παρέχουν πληροφορία για την προέλευση της πρόσθετης αποχής, προκύπτει, ότι σχεδόν 4 στους 10 μετακινηθέντες (39%) προήλθαν από τη Νέα Δημοκρατία και σχεδόν 3 στους 10 (27%) από το ΠΑΣΟΚ (πίνακας 3). Από αυτήν την εξέλιξη ωφελήθηκαν –ισοδύναμα- και τα 3 μικρότερα κόμματα του κομματικού συστήματος. Από το σύνολο του μετακινηθέντος εκλογικού σώματος, το ΚΚΕ και ο ΣΥΡΙΖΑ και ο ΛΑΟΣ απορρόφησαν από 14%. (Σχεδόν ό 1 στους 3 εκλογείς κινήθηκε αριστερά και σχεδόν 1 στους 7 εκλογείς κινήθηκε δεξιά, πίνακας 4).

Το βασικότερο ρεύμα των εκλογών του 2004 υπήρξε η απευθείας διαπαραταξιακή μετατόπιση, από το ΠΑΣΟΚ στη ΝΔ, ενός σημαντικού αριθμού ψηφοφόρων, που το 2000 είχαν υποστηρίξει το τότε κυβερνών κόμμα (Μαυρής 2004). Αντιθέτως, οι εκλογές του 2007 χαρακτηρίσθηκαν περισσότερο από αμφίπλευρες μετατοπίσεις. Ως προς τη Νέα Δημοκρατία, οι απώλειές της, προς τα «δεξιά», δηλαδή το ΛΑΟΣ και το νεοπαγές κόμμα του κ. Παπαθεμελή (ΔΗΑΝΑ) αντιπροσώπευαν περίπου το 5%, ενώ, αντιστοίχως, οι απώλειές της προς το ΠΑΣΟΚ (6%) και τους σχηματισμούς της Αριστεράς (3%), αντιπροσώπευαν αθροιστικά το 9% της εκλογικής επιρροής του 2004 (διάγραμμα 4). Από την άλλη πλευρά, το ΠΑΣΟΚ σημείωσε απώλειες όχι μόνον προς τους δύο βασικούς σχηματισμούς της Αριστεράς (ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ), που αντιπροσώπευαν αθροιστικά περίπου το 6% της εκλογικής επιρροής του 2004, αλλά –σχεδόν ισοδύναμες (της τάξης του 5%)- και προς τη ΝΔ (διάγραμμα 5).
Η αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων ίσχυσε ποικιλότροπα: Το 16% των «παλαιών» ψηφοφόρων του ΛΑΟΣ (του 2004, διάγραμμα 8), κατευθύνθηκαν προς τη ΝΔ, ενώ το 20% (ο 1 στους 5) των «παλαιών» ψηφοφόρων του ΣΥΝ και το 8% των παλαιών ψηφοφόρων του ΚΚΕ (σχεδόν ο ένας στους 10) κατευθύνθηκαν τώρα στο ΠΑΣΟΚ (διαγράμματα 7 & 6).

3. Η συνοχή των κομμάτων (οι συσπειρώσεις)

Η συσπείρωση της ΝΔ (διάγραμμα 4) αποδείχθηκε σαφώς μικρότερη της αντίστοιχης του 2004 (85%, έναντι 94%), ενώ του ΠΑΣΟΚ σχετικά υψηλότερη (88%, έναντι 80%, διάγραμμα 5). Οι συσπειρώσεις των υπολοίπων τριών κομμάτων του κομματικού συστήματος διατηρήθηκαν περίπου στα ίδια επίπεδα, με εκείνα των προηγούμενων εκλογών: του ΚΚΕ στο 80%, (σταθερή), του ΣΥΡΙΖΑ στο 60%, έναντι 63% το 2004 και του ΛΑΟΣ στο 74% (διαγράμματα 6, 7 & 8). Η συσπείρωση των δύο μεγάλων κομμάτων (κατά συνέπεια και η κοινωνική επιρροή του δικομματισμού) ήταν χαμηλότερη στα δύο μεγάλα πολεοδομικά συγκροτήματα (ΠΣΠ & ΠΣΘ) και, γενικότερα, στα αστικά κέντρα της χώρας (ΝΔ, 83% – ΠΑΣΟΚ, 85%), έναντι των ημιαστικών (88% και 89% αντιστοίχως), καθώς και των αγροτικών περιοχών (88% και 91%), όπου επέδειξαν, σε μεγαλύτερο βαθμό, τάσεις συγκράτησης (διάγραμμα 5).

Τόσο το ΚΚΕ, όσο και κυρίως ο ΣΥΡΙΖΑ και ο ΛΑΟΣ, πέτυχαν τη μεγαλύτερη ανανέωση (διεύρυνση) στο εκλογικό τους ακροατήριο (διαγράμματα 9 & 10).
Πρόκειται, στην ουσία, για ενίσχυση της δεξιάς και της αριστερής διαμαρτυρίας. Το 2007, μόλις το 41% (4 στους 10) των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ προήλθαν από τον παλιό Συνασπισμό του 2004, ενώ οι υπόλοιποι 6 στους 10 προήλθαν από το ΠΑΣΟΚ (21%), τη ΝΔ (8%), τους νέους ψηφοφόρους (8%), ή εκείνους που προηγουμένως επέλεγαν το λευκό και το άκυρο (8% – διάγραμμα 9). Επίσης, είναι εντυπωσιακό το γεγονός, ότι οι «πιστοί» εκλογείς του ΛΑΟΣ (οι ψηφοφόροι του 2004), αποτέλεσαν μόλις το 32% (3 στους 10) της νέας εκλογικής βάσης του κόμματος (των ψηφοφόρων του 2007, διάγραμμα 10).

4. Η κοινωνιολογία των πολιτικών κομμάτων

Όπως και το 2004, έτσι και το 2007, οι νέοι 18-24 ετών είναι η μόνη ηλικιακή κατηγορία, στην οποία το ΠΑΣΟΚ απέσπασε καθαρά το προβάδισμα από τη ΝΔ (+6%, 41%, έναντι 35%), ενώ προηγήθηκε ελάχιστα και στην κατηγορία της μεταπολιτευτικής «γενιάς» 45-54 ετών (+1%, πίνακες 6Α – 6Β & 7Α – 7Β). Βλέπε, επίσης, για τους νέους ψηφοφόρους και διάγραμμα 11). Σε όλες τις υπόλοιπες ηλικιακές κατηγορίες προηγήθηκε η ΝΔ, είτε ελαφρώς (στις μεσαίες), είτε με μεγάλη διαφορά, ιδίως στους άνω των 65 ετών (+20%, πίνακες 6Α – 6Β). Στους νέους, όμως, υψηλά ποσοστά απέσπασε και η Αριστερά: 9% το ΚΚΕ και 8% ο ΣΥΡΙΖΑ (το υψηλότερο ποσοστό του, ανάμεσα σε όλες τις ηλικιακές ομάδες). Τα κόμματα Αριστεράς ενίσχυσαν την κοινωνική τους απήχηση, κυρίως μεταξύ των νεότερων ηλικιακών κατηγοριών (κάτω των 35ετών), εις βάρος του ΠΑΣΟΚ. Το ίδιο συνέβη επίσης και με τον ΛΑΟΣ, ο οποίος φάνηκε να κερδίζει, εις βάρος της ΝΔ, τη συμπάθεια, όχι τόσο των συντηρητικών ηλικιωμένων, αλλά των νεότερων ηλικιακών ομάδων 25-34 ετών και 35-44 ετών (πίνακες 6Α – 6Β).

Με βάση μια κλίμακα δώδεκα κοινωνικο-οικονομικών κατηγοριών(5), που χρησιμοποιεί η Public Issue, διαχρονικά, στις έρευνές της, συνάγεται το συμπέρασμα, ότι η ΝΔ πλειοψήφησε εκλογικά στις 6 από αυτές, το ΠΑΣΟΚ στις 3, ενώ τα δύο κόμματα εξουσίας ισοψήφισαν, ουσιαστικά, στις υπόλοιπες 3 (πίνακες 6Α – 6Β & 7Α – 7Β). Συγκεκριμένα: 1) η ΝΔ διατήρησε την πλειοψηφία στα εργοδοτικά στρώματα (+12%, 46%, έναντι 34% του ΠΑΣΟΚ), στα ελεύθερα επαγγέλματα (+10%, 43%, έναντι 33% του ΠΑΣΟΚ) και στους νέους ανέργους (+14%, 47%, έναντι 33%). Επίσης, διατήρησε την κυριαρχία που κατέχει από το 2000 στις βασικές κατηγορίες του μη-ενεργού πληθυσμού: στους συνταξιούχους του ιδιωτικού (+8%, 47%, έναντι 39%) και κυρίως του δημοσίου τομέα, όπου σημειώθηκε και η μεγαλύτερη διαφορά της από το ΠΑΣΟΚ (+17%, 53%, έναντι 36%), καθώς επίσης και στις νοικοκυρές (+12%, 50%, έναντι 38%). 2) Αντιθέτως, το ΠΑΣΟΚ προηγήθηκε ελαφρώς στους μισθωτούς του Ιδιωτικού τομέα (+2%, 38%, έναντι 36%), στους παλαιούς ανέργους (+2%, 41%, έναντι 39%) και στους φοιτητές με μεγαλύτερη διαφορά (+11% 41%, έναντι 30%). 3) Τέλος, σχετική ισοδυναμία των δύο κομμάτων καταγράφηκε σε τρεις κοινωνικο-οικονομικές κατηγορίες: στους αγρότες (44% ΝΔ, έναντι 45% του ΠΑΣΟΚ), στα παραδοσιακά μικροαστικά στρώματα (επαγγελματοβιοτέχνες, 37%), καθώς και στους μισθωτούς του δημοσίου τομέα (41% ΝΔ, έναντι 40% ΠΑΣΟΚ).

Διαφοροποιήσεις 2004-2007

Στον εκλογικό κύκλο 2004-2007, παρατηρήθηκε κοινωνική αποδυνάμωση και των δύο κομμάτων της διακυβέρνησης. Αν ληφθεί υπ’ όψη και η αύξηση της αποχής, η αποδυνάμωση αυτή είναι στην πραγματικότητα εντονότερη, από ό,τι καταγράφει η ανάλυση του εκλογικού αποτελέσματος, που στηρίζεται μόνον σε στοιχεία της δημοσκόπησης εξόδου, δηλαδή αφορά μόνον το εκλογικό σώμα που προσήλθε στις κάλπες. Σε σχέση με το 2004, η κοινωνική αποδυνάμωση της ΝΔ υπήρξε γενική και «οριζόντια». Σημείωσε απώλειες, συνολικά σε 8 από τις 12 κατηγορίες, αλλά οι σχετικά μεγαλύτερες, καταγράφηκαν στους αγρότες (-7%), στους επαγγελματοβιοτέχνες και στους φοιτητές (-6%, πίνακας 7Α – 7Β – [2])(6). Αντίστοιχη αποδυνάμωση υπέστη και το ΠΑΣΟΚ, σημειώνοντας απώλειες σε 9 από τις 12 κατηγορίες. Οι μεγαλύτερες, σημειώθηκαν μεταξύ των νέων ανέργων (-11%), των μισθωτών του Ιδιωτικού Τομέα (-6%, αλλά και του Δημοσίου Τομέα, -3%), των νοικοκυρών (-6%), των επαγγελματοβιοτεχνών (-5%) και των φοιτητών (-5%) . Από την άλλη πλευρά, στις πρόσφατες εκλογές καταγράφηκε και μια εντυπωσιακή μεταστροφή των αγροτικών στρωμάτων προς το ΠΑΣΟΚ. Στη συγκεκριμένη κοινωνική κατηγορία, το ΠΑΣΟΚ σημείωσε αύξηση 10% (45%, έναντι 35% το 2004, πίνακας 7Α – 7Β – [3])(7) . Γεγονός, που επανέφερε την κοινωνική του επιρροή στη στα επίπεδα της δεκαετίας του ’90.

Τα διαγράμματα και οι πίνακες του κειμένου:

English version

Υποσημειώσεις:

(1) Βλέπε σχετικά, Μαυρής & Συμεωνίδης: «Η πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος και η σημασία της προεκλογικής περιόδου, στις βουλευτικές εκλογές του 2007».
(2) Για το ίδιο θέμα, βλέπε Νικολακόπουλος (2007) και Patrikios & Karyotis (2008).
(3) Υπουργείο Εσωτερικών, www.ypes.gr

(4) Από το συνολικό δείγμα της δημοσκόπησης εξόδου (Ν=7.296), αφαιρείται η άρνηση δήλωσης προηγούμενης ψήφου, οι νέοι ψηφοφόροι, καθώς και οι απέχοντες στις προηγούμενες εκλογές για άλλους λόγους.
(5) Βλέπε σχετικά με την κλίμακα, Μαυρής (1999 και 2001).
(6) Οι διαπιστωθείσες μεταβολές επιβεβαιώνονται, ως τάσεις, και από τα στοιχεία της δημοσκόπησης εξόδου της OPINION, για λογαριασμό του τηλεοπτικού σταθμού MEGA (Νικολακόπουλος 2007).
(7) Το ποσοστό επιρροής του ΠΑΣΟΚ στους αγρότες (45%), επιβεβαιώνεται επίσης και από τον Η.Νικολακόπουλο (2007) .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βερναρδάκης Χριστόφορος (2008), «Κοινωνικές συμμαχίες και εκλογικοί συσχετισμοί. Το αποτέλεσμα των εκλογών 2007 και οι μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις του στο κομματικό σύστημα». Στο Χ.Βερναρδάκης (επιμ), Η Κοινή Γνώμη στην Ελλάδα, 2007, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα σελ.15–39.
Βερναρδάκης Χριστόφορος (2009), «Από το δικομματισμό στον πολυκομματισμό; Η πολιτική και ιδεολογική γεωγραφία του νέου κομματικού συστήματος». Στο: Γ.Κωνσταντινίδης, Ν.Μαρατζίδης και Τ.Παππάς (επιμ): Κόμματα και πολιτική στην Ελλάδα. Οι σύγχρονες εξελίξεις. εκδ.Κριτική, Αθήνα σελ.133-148.
Γεωργιάδου Βασιλική (2008), «Ψηφίζοντας την άκρα Δεξιά. Η εκλογική επιλογή του ΛΑΟΣ», Επιστήμη και Κοινωνία, τχ.19, σελ.243-256.
Γεωργιάδου Βασιλική (2009), «Πως γεμίζει η δεξαμενή της άκρας Δεξιάς; Στρατηγικές αντιμετώπισης του ΛΑΟΣ και ψήφος διαμαρτυρίας». Στο: Γ.Κωνσταντινίδης, Ν.Μαρατζίδης και Τ.Παππάς (επιμ): Κόμματα και πολιτική στην Ελλάδα. Οι σύγχρονες εξελίξεις. εκδ.Κριτική, Αθήνα σελ.307-330.
Ζαφειρόπουλος Κώστας (2008), «ΝΔ-ΛΑΟΣ: Αλληλεξάρτηση και ποικιλομορφία της εκλογικής τους απήχησης», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τχ.31, Μάιος, σελ.82-99.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (2007), Εκλογές 2007, ειδική έκδοση, Τρίτη 18/9/07.
Κουστένης Παναγιώτης (2008), «ΚΚΕ-ΣΥΡΙΖΑ στο Λεκανοπέδιο: Δύο ξένοι στην ίδια πόλη;», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τχ.31, Μάιος, σελ.100-118.
Κωνσταντινίδης Γιάννης (2008), «Προσωποκεντρικές επιλογές στην εποχή της γενικευμένης πολιτικής δυσαρέσκειας: η ψήφος για τη Νέα Δημοκρατία στις εκλογές του 2007», Επιστήμη και Κοινωνία, τχ.19, σελ.165-178.
Κωνσταντινίδης Γιάννης (2009), «Η Νέα Δημοκρατία ως η ελληνική εκδοχή της ευρωπαϊκής χριστιανοδημοκρατίας». Στο: Γ.Κωνσταντινίδης, Ν.Μαρατζίδης και Τ.Παππάς (επιμ): Κόμματα και πολιτική στην Ελλάδα. Οι σύγχρονες εξελίξεις. εκδ.Κριτική, Αθήνα σελ.207-229.
Μαυρής Γιάννης (1999), «Ευρωεκλογές ’99: Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της ψήφου. Κοινωνικός κατακερματισμός και μεταβολές στην κοινωνική υποστήριξη των κομμάτων Διακυβέρνησης», Έμφαση, τχ.2, Απρίλιος, σ. 32-55.
Μαυρής Γιάννης (2001), «Οι ‘δύο Ελλάδες’. Κοινωνιολογία της ψήφου στις εκλογές της 9ης Απριλίου 2000», στο συλλογικό τόμο: Η Κοινή Γνώμη στην Ελλάδα, 2001, εκδ. VPRC – Νέα Σύνορα/Α.Λιβάνης, Αθήνα σελ.17–36.
Μαυρής Γιάννης (2004), «Οι Βουλευτικές Εκλογές του 2004», Έμφαση, τχ.18, Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος, σελ. 16-32.
Μαυρής Γιάννης (2006), «Οι τάσεις του εκλογικού σώματος κατά το 2006», Βαρόμετρο της Public Issue (υπό δημοσίευση).
Μαυρής Γιάννης (2007α), «Πως διαμορφώθηκε το εκλογικό αποτέλεσμα της 16ης Σεπτεμβρίου. Η επιρροή των πολιτικών δυνάμεων, κατά την τετραετία 2004-2007», Έμφαση, τ.32, Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος, σελ. 12-27.
Μαυρής Γιάννης (2007β), «Το κοινωνικό προφίλ των κομμάτων, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ειδική έκδοση για τις εκλογές του 2007, 18/9/07.
Μαυρής Γιάννης (2007γ), «Πως φτάσαμε στο εκλογικό αποτέλεσμα», Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική, τχ.8, Δεκέμβριος, σελ. 173-179.
Νικολακόπουλος Ηλίας (2007), «1.200.000 ψηφοφόροι άλλαξαν κόμμα», Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική, τχ.8, Δεκέμβριος, σελ. 169-172.
Patrikios Stratos & Georgios Karyotis (2008), “The Greek parliamentary election of 2007”, Electoral Studies 27(2008), σ.356-390.
Παππάς Τάκης (2009), «Γιατί το ΠΑΣΟΚ χάνει στις εκλογές; 4+1 ερμηνείες». Στο: Γ.Κωνσταντινίδης, Ν.Μαρατζίδης και Τ.Παππάς (επιμ): Κόμματα και πολιτική στην Ελλάδα. Οι σύγχρονες εξελίξεις. εκδ.Κριτική, Αθήνα σελ.231-257.
Παππάς Τάκης (2008), «Κομματική κρίση και έλλειμμα ηγεσίας: Το ΠΑΣΟΚ ανάμεσα σε δύο ήττες», Επιστήμη και Κοινωνία, τχ.19, σελ.179-190.
Τσίρμπας Γιάννης (2009), «Η υποχώρηση του δικομματισμού μετά τις εκλογές του 2007: Τα χαρακτηριστικά, οι αιτίες και η ισχύς του φαινομένου». Στο: Γ.Κωνσταντινίδης, Ν.Μαρατζίδης και Τ.Παππάς (επιμ): Κόμματα και πολιτική στην Ελλάδα. Οι σύγχρονες εξελίξεις. εκδ.Κριτική, Αθήνα σελ.103-132.
Χατζηπαντελής θόδωρος (2008), «Ο πολιτικός ανταγωνισμός: 1996-2007», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τχ.31, Μάιος, σελ.49-65.