Περί προφητείας, μαντείας & δημοσκοπήσεων

Είναι δυνατή η πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος; (1)

Ανάλυση των

ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΥΡΗ (2) και ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗ (3)

1) Εισαγωγή: γιατί οι επικρίσεις

Με αφορμή τις ευρωεκλογές της 7ης Ιουνίου, οι επιστημονικές τεχνικές που εφαρμόζουν ορισμένες εταιρίες δημοσκοπήσεων για την εκτίμηση (πρόβλεψη) της εκλογικής επιρροής των κομμάτων δέχθηκε εντονότατες, αλλά εντελώς αβάσιμες επικρίσεις από μερίδα του Τύπου και επαγγελματιών της πολιτικής. Τα κίνητρα αυτής της επίθεσης είναι αμιγώς πολιτικά. Πραγματικός στόχος είναι, απλά και μόνο, να αμφισβητηθούν, τα ίδια τα αποτελέσματα των προβλέψεων, τα οποία δεν κρίνονται συμφέροντα από ορισμένους κύκλους. Και, δευτερευόντως, να «αποδομηθεί» η υποτιθέμενη επιρροή των δημοσκοπήσεων στην κοινή γνώμη, διότι η «βεβαιότητα» με την οποία περιβάλλεται η πρόβλεψη, ασκεί επίδραση στους ψηφοφόρους και επηρεάζει, δήθεν, το εκλογικό αποτέλεσμα. Με την ίδια λογική, θα μπορούσε κάποιος να ισχυρισθεί, ότι μια κεντρική τράπεζα, που προβλέπει άνοδο του πληθωρισμού, έχει και την ευθύνη, αν η πρόβλεψή της επαληθευτεί. Αυτού του τύπου η «κριτική» δεν είναι καινούργια. Βλέπουμε, σήμερα, να επαναλαμβάνεται, η ίδια τακτική υπονόμευσης των «μη-ευνοϊκών» δημοσκοπήσεων, που είχε χρησιμοποιηθεί και παλιότερα: Για να αμφισβητήσω το αποτέλεσμα μιας δημοσκόπησης, αμφισβητώ τη μέθοδό της. Πχ. στη δεκαετία του ’90, το δείγμα 1000 ατόμων κατηγορείτο ως «μικρό», ή το 2004, η τηλεφωνική μέθοδος (που εν τέλει επικράτησε πλήρως) χαρακτηριζόταν «αναξιόπιστη» και «επισφαλής»!

2) Η πρόβλεψη των εκλογών

Η μελέτη της διαχρονικής εξέλιξης πολύ διαφορετικών φαινομένων (φυσικών, οικονομικών, κοινωνικών, κλπ) αποτελεί βασικό αντικείμενο των αντίστοιχων επιστημών. Αναπόσπαστο μέρος αυτής της μελέτης αποτελεί η πρόβλεψη (forecasting) της μελλοντικής εξέλιξης του φαινομένου που αναλύεται. Πολλά παραδείγματα προβλέψεων είναι ευρύτερα γνωστά. Πχ. η πρόβλεψη του καιρού, οι προβλέψεις για τα σημαντικά οικονομικά μεγέθη, την εξέλιξη των τιμών των μετοχών, τον πληθυσμό, κ.α. Στη σημερινή εποχή, είτε κρατικός, είτε ιδιωτικός σχεδιασμός είναι αδιανόητος χωρίς πρόβλεψη.

Εύλογα, η εκλογική συμπεριφορά και οι εκλογές, ένα τόσο σημαντικό φαινόμενο της σύγχρονης ζωής, δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Σε αντίθεση με την ελληνική πραγματικότητα, η πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος αποτελεί, διεθνώς, ένα -διαρκώς αυξανόμενου ενδιαφέροντος- αντικείμενο μελέτης της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης. Βλέπε, ενδεικτικά, αντί πολλών, το τελευταίο συμπόσιο της αμερικανικής εταιρείας πολιτικής επιστήμης – APSA, για την πρόβλεψη του αποτελέσματος των Προεδρικών του 2008: APSA Symposium: Forecasting the 2008 National Elections, PS: Political Science and Politics, October 2008 (4).

Η πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος βασίζεται σε στατιστικά υποδείγματα (μοντέλα), τα οποία είναι δυνατόν να χρησιμοποιούν μεταβλητές (ερωτήσεις) δημοσκοπήσεων, όπως η πρόθεση ψήφου, η κομματική ταύτιση, η δημοτικότητα της κυβέρνησης, ή των πολιτικών προσώπων, κα., πραγματικά εκλογικά αποτελέσματα, ακόμη και οικονομικούς δείκτες, πχ. ο ετήσιος ρυθμός της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, ο πληθωρισμός, η ανεργία, ενδεχομένως δείκτες καταναλωτικού κλίματος κα. Πρόβλεψη εκλογικών αποτελεσμάτων διενεργείται σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, από πανεπιστημιακούς, αλλά και από τις εταιρίες δημοσκοπήσεων. Δίπλα και ανεξάρτητα από τους “pollsters” (δημοσκόπους), έχουν αναδειχθεί εδώ και μια δεκαετία, ως αυτοτελής κατηγορία και οι “forecasters”.

3) Η πρόβλεψη των εκλογών στις ΗΠΑ

Στις ΗΠΑ, οι πρώτες απόπειρες επιστημονικής πρόβλεψης εκλογικού αποτελέσματος ξεκίνησαν πριν από 30 περίπου χρόνια. Μόνο για τις προεδρικές εκλογές του 2008, δημοσιεύθηκαν συνολικά 16 διαφορετικές προβλέψεις, από γνωστούς ακαδημαϊκούς, όπως ο Alan Abramowitz, ο Michael Lewis-Beck, ο Jim Campbell, κ.α. (πίνακας 1).

Πίνακας 1: Η πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος στις ΗΠΑ. Παρουσίαση 16 ακαδημαϊκών μοντέλων για τις προεδρικές εκλογές του 2008. (Ποσοστό % των Ρεπουμπλικάνων επί του αθροιστικού ποσοστού Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων – two party votes)

Πηγή: http://pollyvote.forecastingprinciples.com/index.php/who-is-polly/pollycomp-models.html 

Προβλέψεις εκλογικών αποτελεσμάτων, στις ΗΠΑ, πραγματοποιούν, όμως, και όλες σχεδόν οι εταιρίες δημοσκοπήσεων. Παρατίθενται, ενδεικτικά, οι προβλέψεις των σημαντικότερων αμερικανικών εταιριών για τις προεδρικές εκλογές του 2008 (πίνακας 2)

Πίνακας 2: Η πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος στις ΗΠΑ. Οι προβλέψεις των εταιριών δημοσκοπήσεων για τις προεδρικές εκλογές του 2008

Πηγή: http://www.pollingreport.com/wh08gen.htm

4) Η πρόβλεψη των εκλογών στην Ευρώπη

H προσπάθεια πρόβλεψης εκλογικών αποτελεσμάτων ξεκίνησε την τελευταία δεκαετία και στην Ευρώπη (Μ.Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία και αλλού).

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την πρόβλεψη του D. Sanders, καθηγητή του πανεπιστημίου του Essex, για τις βρετανικές βουλευτικές εκλογές του 2005 (5), την πρόβλεψη των H. Norpoth και Τ. Gschwend, καθηγητών των πανεπιστημίων Stony Brook και Mannheim αντίστοιχα, για τις γερμανικές βουλευτικές εκλογές του 2002(6), καθώς και τις προβλέψεις των A. Auberger, καθηγητή του πανεπιστημίου της Σορβόνης(7) και M. Lewis-Beck, καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Iowa(8) για τις γαλλικές προεδρικές εκλογές του 2007.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί, ότι -χωρίς αυτό να θεωρηθεί διεθνής «συνωμοσία»!- προβλέψεις για τα αποτελέσματα των πρόσφατων ευρωεκλογών, σε όλες τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (και την Ελλάδα) διενεργήθηκαν, υπό την αιγίδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, και για τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα, η πρόβλεψη του αποτελέσματος των Ευρωεκλογών, διενεργήθηκε από τους καθηγητές Simon Hix, Nick Vivyan (LSE) και Michael Marsh (Trinity College Dublin). Τα υποδείγματα στα οποία στηρίχθηκαν χρησιμοποιούν αποτελέσματα δημοσκοπήσεων και των προηγούμενων ευρωεκλογών(9).

5) Δημοσκοπήσεις και εκτιμήσεις εκλογικής επιρροής

Ποια είναι όμως η σχέση δημοσκοπήσεων και «εκτίμησης της εκλογικής επιρροής»; Εξ’ ορισμού, κάθε δημοσκόπηση πραγματοποιείται με στόχο την καταγραφή της εκλογικής δύναμης των κομμάτων, κατά τη δεδομένη χρονική στιγμή διεξαγωγής της.
Όμως, είναι γνωστό, πριν από όλα σε εκείνους που τις πραγματοποιούν, ότι οι δημοσκοπήσεις, ως μέθοδος, εμφανίζουν σημαντικές και εγγενείς αδυναμίες και μεροληψίες. Τα πρωτογενή δεδομένα τους δεν αποτυπώνουν από «μόνα τους» την εκλογική πραγματικότητα. Αυτή η διαπίστωση επιβάλλει την «εκτίμηση της εκλογικής επιρροής», δηλαδή τη δευτερογενή επεξεργασία των δεδομένων των δημοσκοπήσεων. Με τον όρο «εκτίμηση της εκλογικής επιρροής» εννοείται ο επανυπολογισμός των ποσοστών των κομμάτων (repercentage), χωρίς τη λεγόμενη «αδιευκρίνιστη» ψήφο, ώστε τα αποτελέσματα κάθε δημοσκόπησης να είναι συγκρίσιμα με τα εκλογικά αποτελέσματα. Η «εκτίμηση» διαφέρει σημαντικά από μια απλή παράθεση αποτελεσμάτων δημοσκοπήσεων. Ενώ βασίζεται (όχι αποκλειστικά) σε αυτές, είναι αποτέλεσμα περισσότερο περίπλοκων τεχνικών. Οι στατιστικές τεχνικές, που χρησιμοποιούνται, επεμβαίνουν «διορθωτικά» στα πρωτογενή δεδομένα, προσπαθώντας να περιορίσουν τις εγγενείς αδυναμίες της μεθόδου και να βελτιώσουν την αποτύπωση της εκλογικής πραγματικότητας. Παρόμοιες τεχνικές είναι οι απλές σταθμίσεις (πχ. με την προηγούμενη ψήφο), ή και περισσότερο σύνθετες, όπως η ανάλυση χρονολογικών σειρών κλπ. Διεθνώς, αρκετές εταιρίες, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα την Gallup στις ΗΠΑ(10) και την Ipsos/MORI στη Μ. Βρετανία(11), δεν χρησιμοποιούν, πλέον, την πολιτική στάθμιση, λόγω των πολλών προβλημάτων που αυτή παρουσιάζει.

6) Η παρουσίαση των δημοσκοπήσεων διεθνώς

Στις περισσότερες χώρες, σχεδόν τo σύνολο των εταιριών δημοσκοπήσεων, παρουσιάζει τα αποτελέσματα των ερευνών πρόθεσης ψήφου, με τη μορφή «εκτίμησης εκλογικής επιρροής». Με αυτόν τον τρόπο παρουσίασης επιτυγχάνεται το βασικό ζητούμενο μιας δημοσκόπησης, δηλαδή η καταγραφή της επιρροής των κομμάτων, σε μια ενδεχόμενη εκλογική αναμέτρηση. Επίσης, καθιστά δυνατή τη σύγκριση με τα πραγματικά εκλογικά αποτελέσματα, προστατεύοντας το ευρύ κοινό από τη σύγχυση που προκαλεί, διαφορετικά, η σύγκριση της δημοσκοπικής «ψαλίδας» ανάμεσα στα ποσοστά των δύο πρώτων κομμάτων, με την πραγματική εκλογική τους διαφορά. Σύγχυση, που δυστυχώς αναπαράγεται κατά κόρον στη χώρα μας. Σχετικά με την παρουσίαση δημοσκοπήσεων στις χώρες της Ευρώπης παρατίθενται, προς απόδειξη, οι εκτιμήσεις εκλογικής επιρροής των γνωστότερων βρετανικών (πίνακας 3), και των αντίστοιχων γερμανικών (πίνακας 4) εταιριών.

Παγκοσμίως, αυτός το τρόπος είναι απόδειξη σοβαρότητας και εγκυρότητας των ερευνών. Στην Ελλάδα, απορρίπτεται ως «προφητεία», ή ακόμα χειρότερα αποχρώσα ένδειξη «συνωμοσίας»!

Πίνακας 3: Η εκτίμηση της εκλογικής επιρροής στη Μ. Βρετανία

Πηγή: http://www.ipsos-mori.com/content/voting-intentions-westminster-all-companies-polls-.ashx#2009

Πίνακας 4: Η εκτίμηση της εκλογικής επιρροής στη Γερμανία

Πηγή: http://www.wahlrecht.de/umfragen/index.htm

Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεφύγει της προσοχής, ότι κάθε υποκειμενική επέμβαση του ερευνητή στα δεδομένα μιας δημοσκόπησης («διόρθωση») αποτελεί -αυτονόητα- εκτίμηση. Επομένως, ακόμη και οι σταθμίσεις αποτελούν, αντικειμενικά, μια (απλούστερη) μορφή εκτίμησης, ενώ οι εταιρίες που δημοσιοποιούν σταθμισμένα στοιχεία, δηλαδή σχεδόν το σύνολο των ελληνικών εταιριών, στην ουσία δίνουν εκτιμήσεις, ακόμη και αν δεν το ονομάζουν έτσι.

7) «Μαντεία», «προφητεία», ή επιστήμη;

Εν κατακλείδι, η πρόβλεψη των εκλογικών αποτελεσμάτων είναι παράγωγο επιστημονικών μεθόδων, που εφαρμόζονται σε όλο τον κόσμο. Απαιτεί μακροχρόνια, επίπονη και συστηματική προσπάθεια και δεν αφορά αποκλειστικά τις δημοσκοπήσεις. Δεν αποτελεί ούτε «προφητεία», όπως υποστήριξε γνωστός επικοινωνιολόγος, ούτε «μαντεψιά», όπως υποστήριξε γνωστός δημοσιογράφος.

Εξ’ ορισμού, σε κάθε πρόβλεψη εκλογικού αποτελέσματος υπάρχει περιθώριο λάθους, το οποίο, υποχρεωτικά, πρέπει να αναφέρεται. Αυτό οφείλεται, πρώτον, στην εγγενή αβεβαιότητα που συνοδεύει τις εκτιμήσεις κάθε στατιστικού υποδείγματος, που χρησιμοποιείται για την εκτίμηση της συμπεριφοράς του συνόλου ενός πληθυσμού, μέσω ενός δείγματος και, δεύτερον, στην αβεβαιότητα που προκαλείται από τη χρονική απόσταση (όταν αυτή υπάρχει), μεταξύ της πρόβλεψης και του γεγονότος που προβλέπεται. Το περιθώριο λάθους ούτε μπορεί να αγνοείται στην αξιολόγηση της πρόβλεψης, ούτε όμως μπορεί και να αποτελεί άλλοθι, για όποιον διενεργεί προβλέψεις. Εάν, πχ., το διάστημα εμπιστοσύνης της πρόβλεψης για ένα κόμμα είναι 37%-40% και το πραγματικό ποσοστό του αποδειχθεί 39,9%, η πρόβλεψη σαφώς δεν μπορεί να θεωρείται επιτυχής.

Επίσης, κάθε πρόβλεψη στηρίζεται σε διαφορετική μεθοδολογία. Η σύγκλιση των προβλέψεων, που μπορεί να παρατηρηθεί σε κάποιες περιπτώσεις, παρά τις διαφορετικές μεθοδολογίες, δεν αποτελεί «συνωμοσία», ούτε οφείλεται σε «καρτέλ» (!). Είναι γνωστό, επιστημονικά, ότι πολλές φορές καταλήγουμε στο ίδιο συμπέρασμα από διαφορετικούς δρόμους.

Οι προβλέψεις των εκλογικών αποτελεσμάτων, όπως άλλωστε και πολλών άλλων φαινομένων, μπορεί κάλλιστα να αποδειχθούν εσφαλμένες, όχι όμως, αναγκαστικά, λόγω σκοπιμότητας! Μπορεί, εντούτοις, η αποτυχία συγκεκριμένων προβλέψεων να νομιμοποιεί τους νεοσκοταδιστές, που απαξιώνουν τη ίδια τη έννοια της πρόβλεψης, ως μέρος της επιστημονικής πρακτικής; Λόγω της αποτυχίας των μετεωρολόγων να προβλέψουν, σε κάποιες περιπτώσεις τον καιρό, θα πρέπει να καταργηθεί και η πρόβλεψη του καιρού; (Δεν υπονοούμε βέβαια ότι η πολιτική είναι φυσικό φαινόμενο). Σε καμία περίπτωση. Η αποτίμηση των προβλέψεων πρέπει να γίνεται «νηφάλια» και με στόχο τη διόρθωση και βελτίωση των μεθόδων που χρησιμοποιούνται. Αυτό συνιστά την μόνη αποδεκτή πρακτική, που επιβεβαιώνεται, άλλωστε, από τη διαρκή αναθεώρηση των προβλέψεων, σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους και από όλους τους διεθνείς οργανισμούς.

8 ) Η μεθοδολογία της Public Issue

Ακολουθώντας, απλώς, τη διεθνή πρακτική, η Public Issue έχει καθιερώσει, από τις εκλογές του 2004 και ύστερα, την εκτίμηση (estimation) εκλογικής επιρροής, την οποία δημοσιεύει ανελλιπώς τη δεύτερη εβδομάδα κάθε μήνα. Με την αυστηρή σημασία του όρου, δεν αποτελεί πρόβλεψη (forecasting). Η μεθοδολογία την οποία ακολουθεί, στηρίζεται στην ανάλυση χρονολογικών σειρών, καταργώντας την ξεπερασμένη στάθμιση με την προηγούμενη ψήφο(12).
Παρόμοιες εκτιμήσεις, δεν βασίζονται ποτέ μόνο σε μια δημοσκόπηση, τη φωτογραφία «μιας στιγμής», αλλά λαμβάνουν υπ’ όψιν τους το σύνολο των (χρονικά) διαθέσιμων δημοσκοπήσεων, δηλαδή τη χρονοσειρά των παρατηρήσεων που έχει συγκεντρωθεί. Από αυτήν την άποψη, και αντίθετα από ό,τι θεωρούν οι επικριτές της, μια εκτίμηση, που βασίζεται στην ανάλυση μιας χρονοσειράς δημοσκοπήσεων, είναι πολύ περισσότερο «μετριοπαθής» και πολύ λιγότερο «ριψοκίνδυνη», από μια δημοσκόπηση. Και τούτο, διότι δεν λαμβάνει υπ’ όψιν της μόνο μια τυχαία δημοσκόπηση, η οποία επηρεάζεται κάθε φορά σημαντικά από την τρέχουσα συγκυρία, αλλά ολόκληρο το παρελθόν του υπό εξέταση φαινομένου, όπως αυτό καταγράφεται στη «μνήμη» της χρονοσειράς.

1.Μια συνοπτικότερη εκδοχή του παρόντος άρθρου δημοσιεύθηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (5/7/2009).
2.Ο Γιάννης Μαυρής είναι πολιτικός επιστήμονας Ph.D, Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Public Issue (www.mavris.gr, www.publicissue.gr)
3.Ο Γιώργος Συμεωνίδης είναι μαθηματικός M.sc, αναλυτής στατιστικών υποδειγμάτων της Public Issue
4.http://www.apsanet.org/content_58382.cfm
5.Βλέπε σχετικά: http://www.informaworld.com/index/713727976.pdf
6.Βλέπε σχετικά: http://www.primarymodel.com/Press_files/BTW02GPS.pdf
7.Βλέπε σχετικά: http://www.palgrave-journals.com/fp/journal/v6/n1/full/8200135a.html
8.Βλέπε σχετικά: «forecasting the 2007 French Presidential Election: Segolene Royal and the Iowa Model, French Politics», 2008, 6, (106-115)//http://www.palgrave-journals.com/fp/journal/v6/n2/pdf/fp20082a.pdf
9.Βλέπε σχετικά: http://www.predict09.eu/default/en-us.aspx
10.Βλέπε σχετικά: http://www.slate.com/id/2108778 και http://www.mysterypollster.com/main/2005/03/disclosing_part.html
11.Βλέπε σχετικά: http://www.britishpollingcouncil.org/andrew-cooper.pdf και http://ukpollingreport.co.uk/blog/faq-weighting
12.Βλέπε σχετικά: http://www.publicissue.gr/publicissue/varometro-methodology