Έρευνα για τις συνήθειες αναπαραγωγής προστατευόμενων έργων πνευματικής δημιουργίας στην Ελλάδα

ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ

1. Εισαγωγή

Αντικείμενο της έρευνας που η Public Issue πραγματοποίησε για λογαριασμό του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) είναι η καταγραφή των συνηθειών αναπαραγωγής προστατευόμενων έργων πνευματικής δημιουργίας για ιδιωτική χρήση στον ελληνικό πληθυσμό.

Στα πλαίσια της έρευνας, μετρήθηκε –για πρώτη φορά στην Ελλάδα- η έκταση των φαινομένων φωτοτύπησης, εκτυπώσεων και δημιουργίας ψηφιακών αντιγράφων, από προστατευόμενα έργα πνευματικής δημιουργίας, όπως είναι τα βιβλία, τα επιστημονικά άρθρα, τα κείμενα εφημερίδων, περιοδικών και ιστοσελίδων, οι φωτογραφίες, τα έργα τέχνης, τα σκίτσα και οι γελοιογραφίες. Επιπλέον, στην καταγραφή του φαινομένου δημιουργίας ψηφιακών αντιγράφων, συμπεριλήφθηκαν και οι περιπτώσεις αποθήκευσης αρχείων ήχου και εικόνας (μουσικής και βίντεο) σε ψηφιακά μέσα, όπως σε ηλεκτρονικό υπολογιστή, τάμπλετ (tablet), κινητό τηλέφωνο, σε εξωτερικό σκληρό δίσκο, στικάκι USB, σε CD-ROM, DVD, σε cloud ή άλλο ψηφιακό μέσο.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με προσωπικές τηλεφωνικές συνεντεύξεις στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και με χρήση δομημένου ερωτηματολογίου, σε πανελλαδικό δείγμα 3.003 ατόμων, ηλικίας 15 ετών και άνω.

2. Βασικά συμπεράσματα

Από τους προαναφερθέντες τρεις τρόπους δημιουργίας αντιγράφων που μετρήθηκαν (φωτοτυπίες, εκτυπώσεις και ψηφιακά), προέκυψε ότι -γενικά- οι φωτοτυπίες είναι περισσότερο διαδεδομένες στο σύνολο του πληθυσμού (53%) και ακολουθούν οι εκτυπώσεις (40%) και τα ψηφιακά αντίγραφα (35%).

Όσον αφορά όμως, ειδικότερα την αναπαραγωγή προστατευόμενων έργων πνευματικής δημιουργίας, προέκυψε ότι αντίγραφα τέτοιου είδους κάνουν περισσότερο τα άτομα που αποθηκεύουν κάτι ψηφιακά (81% όσων έκαναν ψηφιακά αντίγραφα τον τελευταίο μήνα, δηλαδή το 28% του γενικού πληθυσμού), ακολουθούν όσοι κάνουν εκτυπώσεις (45% όσων έκαναν εκτυπώσεις, δηλαδή το 18% του γενικού πληθυσμού) και σε μικρότερο ποσοστό αυτοί που φωτοτυπούν (25% όσων έβγαλαν φωτοτυπίες τον τελευταίο μήνα, δηλαδή το 13% του γενικού πληθυσμού).

Η φωτοτύπηση προστατευόμενων έργων αφορά πρωτίστως τα βιβλία (11% όσων έβγαλαν φωτοτυπίες τον τελευταίο μήνα), ιδιαίτερα την κατηγορία των «πανεπιστημιακών, επιστημονικών, επαγγελματικών», καθώς και τα «εκπαιδευτικά ή σχολικά»- και εν συνεχεία τα άρθρα από επιστημονικά περιοδικά (8%).

Αντίστοιχα, οι εκτυπώσεις προστατευόμενων έργων αφορούν κυρίως: «άρθρα, κείμενα ή σχόλια από ιστοσελίδες» (17% όσων έκαναν εκτυπώσεις), «άρθρα από επιστημονικά περιοδικά» (15%) και «άρθρα από περιοδικά ποικίλης ύλης ή εφημερίδες (15%).

Όσον αφορά την πλέον διαδεδομένη μορφή αναπαραγωγής προστατευόμενων έργων πνευματικής δημιουργίας, την αποθήκευση ψηφιακών αντιγράφων, αυτή περιλαμβάνει κυρίως: «τραγούδια και μουσικά έργα» (44% όσων αποθήκευσαν ψηφιακά αντίγραφα), «ταινίες, επεισόδια από σειρές, ντοκιμαντέρ και εκπομπές τηλεόρασης» (28%), «άρθρα από επιστημονικά περιοδικά» (25%), «άρθρα από περιοδικά ποικίλης ύλης, εφημερίδες ή ενημερωτικές ιστοσελίδες» (23%) και «άρθρα, κείμενα ή σχόλια από άλλες ιστοσελίδες (εκτός από ενημερωτικές ή επιστημονικές)» (22%).

3. Φωτοτυπίες

Τον τελευταίο μήνα[1], περίπου 1 στους 2 ερωτώμενους (53%) έτυχε να βγάλει γενικά (παντός είδους) φωτοτυπίες, στο σπίτι, στη δουλειά ή κάπου αλλού, για τον ίδιο ή για άλλο πρόσωπο. Η φωτοτύπηση είναι περισσότερο διαδεδομένη στις ηλικίες 25-34 ετών (72%), στους απόφοιτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (69%) και στους μισθωτούς του δημοσίου τομέα (78%). Αντίθετα, χαμηλότερα ποσοστά φωτοτύπησης εμφανίζονται στην ηλικιακή κατηγορία 65 ετών και άνω (35%), στους απόφοιτους πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (19%), στις νοικοκυρές (38%), τους συνταξιούχους (41%) και στους κατοίκους αγροτικών περιοχών (43%).

Από τα άτομα που δήλωσαν ότι έβγαλαν φωτοτυπίες τον τελευταίο μήνα (53%), το 33% φωτοτύπησε σε κάποιο κατάστημα για φωτοτυπίες, το 31% έβγαλε φωτοτυπίες στο σπίτι, το 26% στον χώρο εργασίας και το 24% σε βιβλιοπωλείο ή χαρτοπωλείο. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ποσοστά των ατόμων που ανέφεραν ότι φωτοτύπησαν κάτι -αποκλειστικά και μόνο- εντός των χώρων εκπαίδευσης (π.χ. στη σχολή ή το πανεπιστήμιο, στη βιβλιοθήκη, στο σχολείο ή το φροντιστήριο) δεν ξεπέρασαν το 2%.

Επίσης, από τα άτομα που έβγαλαν φωτοτυπίες σε χώρο εργασίας δικό τους ή άλλου (29% όσων έκαναν φωτοτυπίες), η πλειοψηφία ανέφερε ότι οι φωτοτυπίες ήταν κυρίως για «επαγγελματική χρήση» (85%). Μικρότερο ποσοστό απάντησε ότι ήταν για «προσωπική / οικογενειακή χρήση» (12%), και λιγότεροι ότι προορίζονταν «το ίδιο για επαγγελματική και προσωπική χρήση» (4%).

3.1 Φωτοτύπηση προστατευόμενων έργων

Από το ποσοστό των ατόμων που ανέφεραν ότι έβγαλαν φωτοτυπίες τον τελευταίο μήνα (53%), προέκυψε ότι 1 στους 4 (25%) φωτοτύπησε προστατευόμενα έργα πνευματικής δημιουργίας. Συγκεκριμένα, το 11% φωτοτύπησε κάποιο βιβλίο (ολόκληρο ή μέρος του), το 8% άρθρο από επιστημονικό περιοδικό, το 6% άρθρο από περιοδικό ποικίλης ύλης ή εφημερίδα, το 6% κάποιο έργο τέχνης (όπως πίνακα ζωγραφικής, σκίτσο ή γελοιογραφία) και το 3% επαγγελματική φωτογραφία από εφημερίδα ή λεύκωμα.

Πιο συγκεκριμένα για τα βιβλία, από τις απαντήσεις των ατόμων προέκυψε ότι, με βάση την αυθόρμητη αναφορά, φωτοτυπήθηκαν συνολικά, από τους ερωτώμενους του δείγματος, 606 βιβλία. Ωστόσο, όταν ζητήθηκε από τους ερωτώμενους να αναφέρουν, αναλυτικότερα, πόσα βιβλία φωτοτύπησαν ανά κατηγορία τον τελευταίο μήνα, το άθροισμα που προέκυψε (795 βιβλία) ήταν σαφώς αυξημένο σε σύγκριση με την αυθόρμητη αναφορά, πράγμα που κρίνεται απολύτως φυσιολογικό, καθότι οφείλεται στην ενθύμηση του ερωτώμενου, λόγω της ανάκλησης, που προκλήθηκε. Οι φωτοτυπίες αυτές αφορούσαν κυρίως: πανεπιστημιακά, επιστημονικά ή επαγγελματικά βιβλία (41%) και σχολικά βοηθήματα και εκπαιδευτικά (35%). Σε μικρότερο ποσοστό φωτοτυπήθηκαν βιβλία ειδικού ενδιαφέροντος ή για χόμπι (9%), μυθιστορήματα, διηγήματα ή παραμύθια (8%), βιβλία ποίησης (5%) και θεατρικά έργα (2%). Σημειώνεται ότι από το σύνολο των βιβλίων που φωτοτυπήθηκαν, το 83% ήταν ελληνόγλωσσα και το 17% ξενόγλωσσα.

Όσον αφορά τα άρθρα από επιστημονικά περιοδικά, από τις απαντήσεις των ερωτώμενων υπολογίζεται ότι τον τελευταίο μήνα φωτοτυπήθηκαν, από τους ερωτώμενους του δείγματος, συνολικά 827 επιστημονικά άρθρα. Το 61% των επιστημονικών άρθρων ήταν στα ελληνικά, ενώ το 39% σε άλλη γλώσσα. Αντίστοιχα, για τα άρθρα από περιοδικά ποικίλης ύλης ή εφημερίδα, φωτοτυπήθηκαν συνολικά 504 άρθρα. Το 77% των άρθρων αυτών ήταν στα ελληνικά, ενώ το 23% σε άλλη γλώσσα.

4. Εκτυπώσεις

Με τον όρο «εκτύπωση» εννοείται οτιδήποτε τυπώνεται σε χαρτί, από μια ψηφιακή πηγή, όπως είναι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής ή το internet. Από την έρευνα προκύπτει ότι (τον τελευταίο μήνα)[2], 4 στους 10 ερωτώμενους (40%) έκαναν κάποια εκτύπωση γενικά (περιλαμβάνονται κάθε είδους εκτυπώσεις) στο σπίτι, στη δουλειά ή κάπου αλλού, για τους ίδιους ή για άλλα πρόσωπα.

Οι εκτυπώσεις είναι περισσότερο διαδεδομένες στις ηλικίες 35-44 ετών (60%), στους απόφοιτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (62%) και στους μισθωτούς του δημοσίου τομέα (70%). Αντίθετα, χαμηλότερα ποσοστά εκτύπωσης εμφανίζονται στην ηλικιακή κατηγορία 65 ετών και άνω (16%), στους απόφοιτους πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (4%), στις νοικοκυρές (22%), τους συνταξιούχους (21%) και στους κατοίκους αγροτικών περιοχών (30%).

Από τα άτομα που δήλωσαν ότι έκαναν εκτυπώσεις τον τελευταίο μήνα (40%), το 57% εκτύπωσε στο σπίτι, το 34% στον χώρο εργασίας, το 13% σε κατάστημα για εκτυπώσεις (φωτοτυπείο) και το 9% σε βιβλιοπωλείο ή χαρτοπωλείο. Μικρό ποσοστό εκτυπώσεων έγιναν στο γραφείο κάποιου γνωστού, φίλου ή συγγενή (μόλις 3%), στη σχολή ή το πανεπιστήμιο (1%) και στο σχολείο ή το φροντιστήριο (1%), ενώ υπήρξαν ελάχιστες αναφορές για εκτυπώσεις σε βιβλιοθήκη και internet café (< 1%).

Επίσης, από τα άτομα που έκαναν εκτυπώσεις σε χώρο εργασίας δικό τους ή άλλου (37% όσων έκαναν εκτυπώσεις), η πλειοψηφία ανέφερε ότι τα έγγραφα που εκτύπωσε ήταν κυρίως για «επαγγελματική χρήση» (84%). Μικρότερο ποσοστό απάντησε ότι ήταν για «προσωπική / οικογενειακή χρήση» (11%), και λιγότεροι ότι προορίζονταν «το ίδιο για επαγγελματική και προσωπική χρήση» (4%).

4.1 Εκτύπωση προστατευόμενων έργων

Από το ποσοστό των ατόμων που ανέφεραν ότι έκαναν εκτυπώσεις τον τελευταίο μήνα (40%), προέκυψε ότι το 45% (σχεδόν 1 στους 2) εκτύπωσε προστατευόμενα έργα πνευματικής δημιουργίας. Συγκεκριμένα, το 17% εκτύπωσε κάποιο άρθρο, κείμενο ή σχόλιο από ιστοσελίδα (εκτός από ενημερωτική ή επιστημονική), το 15% άρθρο από επιστημονικό περιοδικό, το 15% άρθρο από περιοδικό ποικίλης ύλης ή εφημερίδα, το 11% εκτύπωσε κάποιο βιβλίο (ολόκληρο ή μέρος του), το 9% επαγγελματική φωτογραφία από εφημερίδα, λεύκωμα ή ιστοσελίδα και το 6% κάποιο έργο τέχνης (όπως πίνακα ζωγραφικής, σκίτσο ή γελοιογραφία).

Αναλυτικότερα  για τα βιβλία, από τις απαντήσεις των ερωτώμενων προέκυψε ότι, με βάση την αυθόρμητη αναφορά, εκτυπώθηκαν συνολικά 600 βιβλία, από τους ερωτώμενους του δείγματος. Ωστόσο, όταν τους ζητήθηκε να αναφέρουν πόσα βιβλία εκτύπωσαν ανά κατηγορία τον τελευταίο μήνα, το άθροισμα που προέκυψε (656 βιβλία) ήταν αυξημένο σε σχέση με την αυθόρμητη αναφορά, κάτι που κρίνεται απολύτως φυσιολογικό, καθότι οφείλεται στην ενθύμηση του ερωτώμενου, λόγω της ανάκλησης, που προκλήθηκε. Οι εκτυπώσεις αυτές αφορούσαν κυρίως: πανεπιστημιακά, επιστημονικά ή επαγγελματικά βιβλία (48%) και σχολικά βοηθήματα ή εκπαιδευτικά βιβλία (23%). Σε μικρότερο ποσοστό εκτυπώθηκαν βιβλία ειδικού ενδιαφέροντος ή για χόμπι (12%), μυθιστορήματα, διηγήματα ή παραμύθια (10%), βιβλία ποίησης (4%) και θεατρικά έργα (3%). Σημειώνεται ότι από το σύνολο των βιβλίων που εκτυπώθηκαν, το 91% ήταν ελληνόγλωσσα και το υπόλοιπο 9% ξενόγλωσσα.

Όσον αφορά τα άρθρα από επιστημονικά περιοδικά, από τις απαντήσεις των ερωτώμενων υπολογίζεται ότι τον τελευταίο μήνα εκτυπώθηκαν συνολικά 1.285 άρθρα, από τους ερωτώμενους του δείγματος. Το 58% των επιστημονικών άρθρων ήταν στα ελληνικά, ενώ το 42% σε άλλη γλώσσα. Αντίστοιχα, για τα άρθρα από περιοδικά ποικίλης ύλης, εφημερίδες ή ενημερωτικές ιστοσελίδες, εκτυπώθηκαν συνολικά 971, με το 85% των άρθρων αυτών να είναι στα ελληνικά, ενώ το 15% σε άλλη γλώσσα. Επίσης, εκτυπώθηκαν συνολικά 1.531 άρθρα, κείμενα ή σχόλια από άλλες ιστοσελίδες (εκτός από ενημερωτικές ή επιστημονικές). Το 79% αυτών των άρθρων, κειμένων ή σχολίων ήταν στα ελληνικά, ενώ το 21% σε άλλη γλώσσα.

5. Ψηφιακά αντίγραφα

Με την έκφραση «ψηφιακά αντίγραφα» εννοούνται όλα τα αρχεία κειμένου (όπως άρθρα και βιβλία), τα αρχεία εικόνας (όπως φωτογραφίες, σκίτσα, γελοιογραφίες και γενικά εικαστικά έργα, έργα ζωγραφικής κλπ.), τα αρχεία ήχου και μουσικής, τα αρχεία βίντεο κλπ. που αντιγράφονται σε ψηφιακή μορφή και «σώζονται», δηλαδή αποθηκεύονται σε κάποιον υπολογιστή, τάμπλετ (tablet) ή στο κινητό, σε εξωτερικό σκληρό δίσκο, φλασάκι/ στικάκι USB, σε CD-ROM, DVD, στο cloud ή σε κάποιο άλλο ψηφιακό μέσο.

Από την έρευνα προκύπτει, ότι περίπου 1 στους 3 ερωτώμενους (35%) έτυχε (τον τελευταίο μήνα)  να κάνει γενικά (παντός είδους) ψηφιακά αντίγραφα, στο σπίτι, στη δουλειά ή κάπου αλλού, για τον ίδιο ή για άλλο πρόσωπο.

Τα ψηφιακά αντίγραφα είναι περισσότερο διαδεδομένα μεταξύ των νεότερων ηλικιακών ομάδων, 15-17 ετών (74%), 18-24 (75%) και 25-34 (70%), στους απόφοιτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (51%), στους φοιτητές και τους μαθητές (75%). Αντίθετα, χαμηλά ποσοστά δημιουργίας ψηφιακών αντιγράφων καταγράφονται στις ηλικιακές κατηγορίες 55-64 ετών (28%) και 65 ετών και άνω (10%), στους απόφοιτους πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (2%), στις νοικοκυρές (21%), τους συνταξιούχους (15%) και στους κατοίκους αγροτικών περιοχών (26%). Στο σημείο αυτό σημειώνεται ότι η δημιουργία ψηφιακών αντιγράφων προϋποθέτει, εξ ορισμού, μια καλή επαφή με την τεχνολογία και την ψηφιακή εποχή (π.χ. γνώση χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή, κινητού smartphone, διαδικτύου κλπ.).

5.1 Ψηφιακά αντίγραφα προστατευόμενων έργων

Από το ποσοστό των ατόμων που ανέφεραν ότι έκαναν ψηφιακά αντίγραφα τον τελευταίο μήνα (35%), προέκυψε ότι 8 στους 10 (81%) αποθήκευσε προστατευόμενα έργα πνευματικής δημιουργίας. Συγκεκριμένα, το 44% αποθήκευσε τραγούδια και μουσικά έργα και το 28% ταινίες, επεισόδια από σειρές, ντοκιμαντέρ, εκπομπές τηλεόρασης. Το 25% αποθήκευσε άρθρα από επιστημονικά περιοδικά, το 23% άρθρα από περιοδικά ποικίλης ύλης, εφημερίδες ή ενημερωτικές ιστοσελίδες, το 22% άρθρα, κείμενα ή σχόλια από άλλες ιστοσελίδες (εκτός από ενημερωτικές ή επιστημονικές). Το 19% αποθήκευσε επαγγελματικές φωτογραφίες από εφημερίδες, λευκώματα ή ιστοσελίδες, το 15% βιβλία και το 14% έργα τέχνης (όπως πίνακες ζωγραφικής, σκίτσα ή γελοιογραφίες).

Πιο συγκεκριμένα για τα βιβλία, από τις απαντήσεις των ατόμων προέκυψε ότι, με βάση την αυθόρμητη αναφορά, αποθηκεύτηκαν συνολικά 1.186 βιβλία, από τους ερωτώμενους του δείγματος. Ωστόσο, όταν τους ζητήθηκε να αναφέρουν αναλυτικότερα, πόσα βιβλία αποθήκευσαν ανά κατηγορία τον τελευταίο μήνα, το άθροισμα που προέκυψε (1.244 βιβλία) ήταν και πάλι αυξημένο, σε σχέση με την αυθόρμητη αναφορά, λόγω ενθύμησης της ανάκλησης που προηγήθηκε. Οι αποθηκεύσεις αυτές αφορούσαν κυρίως: πανεπιστημιακά, επιστημονικά ή επαγγελματικά βιβλία (54%), και μυθιστορήματα, διηγήματα ή παραμύθια (20%). Σε μικρότερο ποσοστό αποθηκεύτηκαν σχολικά βοηθήματα και εκπαιδευτικά βιβλία (11%), βιβλία ειδικού ενδιαφέροντος ή για χόμπι (8%), βιβλία ποίησης (5%) και θεατρικά έργα (3%).

Όσον αφορά τα άρθρα από επιστημονικά περιοδικά, από τις απαντήσεις των ερωτώμενων υπολογίζεται ότι τον τελευταίο μήνα αποθηκεύτηκαν συνολικά 2.755 επιστημονικά άρθρα. Αντίστοιχα, αποθηκεύτηκαν συνολικά 2.238 άρθρα από περιοδικά ποικίλης ύλης, εφημερίδες ή ενημερωτικές ιστοσελίδες. Επίσης, αποθηκεύτηκαν συνολικά 2.747 άρθρα, κείμενα ή σχόλια από άλλες ιστοσελίδες (εκτός από ενημερωτικές ή επιστημονικές).

6. Γενικός δείκτης φωτοτυπιών – εκτυπώσεων – ψηφιακών αντιγράφων

Με βάση τις απαντήσεις που έδωσε το σύνολο των ερωτώμενων, σχετικά με τις συνήθειες φωτοτύπησης, εκτύπωσης και δημιουργίας ψηφιακών αντιγράφων είναι δυνατόν να κατασκευαστεί ένας Γενικός Δείκτης δημιουργίας αντιγράφων.

Με βάση τον εν λόγω Γενικό Δείκτη προκύπτει, ότι 1 στους 3 ερωτώμενους (33%) δεν έκανε κανενός είδους αντίγραφο (φωτοτυπία, εκτύπωση ή ψηφιακό) τον τελευταίο μήνα. Αυτό το τμήμα του πληθυσμού αποτελείται κυρίως από γυναίκες (37%), περισσότερο ηλικιωμένα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω (59%), απόφοιτους πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (80%), νοικοκυρές (53%), συνταξιούχους (52%) και κατοίκους αγροτικών περιοχών (44%).

Στον αντίποδα αυτού του τμήματος, προκύπτει ότι 1 στους 5 ερωτώμενους  (20%), έκανε και τα τρία είδη αντιγράφων (φωτοτυπίες, εκτυπώσεις και ψηφιακά αντίγραφα). Πρόκειται κυρίως για άτομα 25-34 ετών (39%), απόφοιτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (34%), και μισθωτούς του δημοσίου τομέα (41%).

Αποκλειστικά και μόνο φωτοτυπίες έβγαλε το 16% (1 στους 6), ενώ μόνο εκτυπώσεις έκανε το 5% και μόνο ψηφιακά αντίγραφα το 6% του πληθυσμού. Τα ποσοστά των αντίστοιχων συνδυασμών έχουν ως εξής: «φωτοτύπηση και εκτύπωση» 11%, «φωτοτύπηση και ψηφιακά αντίγραφα» 5% και «εκτύπωση και ψηφιακά αντίγραφα» 4%.

 


[1] Η χρονική αναφορά στον «τελευταίο μήνα» καλύπτει την περίοδο Μαΐου-Ιουνίου 2017 και κρίνεται απαραίτητο να ληφθεί υπόψη στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων, εφόσον η έκταση του φαινομένου της φωτοτύπησης χαρακτηρίζεται ως ένα βαθμό από εποχικότητα (π.χ. περίοδος εξετάσεων, πανελλαδικών, υποβολής φορολογικών δηλώσεων κ.α.).

[2] Η χρονική αναφορά στον «τελευταίο μήνα» καλύπτει την περίοδο Μαΐου-Ιουνίου 2017.