Από τα τεχνολογικά επιτεύγματα του 20ου αιώνα, που άλλαξαν σημαντικά την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, το αυτοκίνητο υπήρξε για μεγάλο χρονικό διάστημα, σίγουρα, το σημαντικότερο. Η κατασκευή του, η αγορά και η χρήση του σημάδεψαν μια ολόκληρη εποχή, σχεδόν σε όλα τα επίπεδα (τεχνολογικό, οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό) και αποτέλεσαν χαρακτηριστικό παράδειγμα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και διανομής των αγαθών.
Στον 21ο αιώνα, το νέο τεχνολογικό επίτευγμα, που έχει αλλάξει την καθημερινότητα των ανθρώπων είναι, αναμφισβήτητα, το κινητό τηλέφωνο, το οποίο συνοδεύει τον κάτοχο κάθε στιγμή -όταν κυκλοφορεί, εργάζεται, διασκεδάζει, ξεκουράζεται ή κοιμάται. Η δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας, αλλά και οι επιπλέον δυνατότητες πληροφόρησης και ψυχαγωγίας που προσφέρουν τα εξελιγμένα μοντέλα των smartphones, καθιστούν το κινητό απαραίτητο εργαλείο στη σύγχρονη εποχή των επικοινωνιών και της παγκοσμιοποίησης (Aschoff, 2015))(1).
Σε μία πρόσφατη κοινωνική έρευνα της Public Issue εξετάζονται, συνδυαστικά, οι στάσεις της κοινής γνώμης απέναντι στο αυτοκίνητο και το κινητό τηλέφωνο και εντοπίζονται οι κοινωνικές ομάδες, στις οποίες τα δύο αγαθά έχουν μεγαλύτερη απήχηση το κάθε ένα.
Στο ερώτημα «τι είναι πιο σημαντικό στη ζωή του σημερινού ανθρώπου, το αυτοκίνητο ή το κινητό τηλέφωνο;», σχεδόν ο 1 στους 2 ερωτώ-μενους (47%) αναφέρει το αυτοκίνητο, αλλά 1 στους 4 (23%) επιλέγει το κινητό. Μικρότερα, αλλά αξιοσημείωτα ποσοστά (αθροιστικά περίπου 3 στους 10 ερωτώμενους) συγκεντρώνουν οι απαντήσεις που υποδηλώ-νουν ταυτόχρονη «εξάρτηση» («και τα δύο»): 15% ή καμία «εξάρτηση» από αυτά («κανένα από τα δύο»): 14% (Διάγραμμα 1). Ο παρά-γοντας που διαφοροποιεί, καθοριστικά, τη στάση των ερωτώμενων είναι η ηλικία, δεδομένου ότι οι νέοι κάτω των 35 ετών (18-34 ετών) είναι η μοναδική κοινωνική κατηγορία, στην οποία το κινητό θεωρείται πιο σημαντικό από το αυτοκίνητο (Διάγραμμα 2 & Πίνακας 1).
Υπάρχουν πολλοί λόγοι, για τους οποίους το κινητό έχει αποκτήσει μεγαλύτερη απήχηση μεταξύ των νέων. Καταρχάς, είναι γνωστό εμπειρικά, ότι διαχρονικά και σχεδόν σε όλες τις κοινωνίες, οι νέοι έχουν καλύτερη σχέση με τις νέες τεχνολογίες, σε σύγκριση με τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας – και το κινητό, στην προκειμένη περίπτωση, είναι το νέο τεχνολογικό επίτευγμα. Ιδιαίτερα όμως τα smartphones γίνονται ελκυστικά στους νέους, διότι προσφέρουν μια νέα μορφή κοινωνικής διάδρασης, συνδυάζοντας την επικοινωνία με την ενημέρωση και την ψυχαγωγία. Οι χρήστες μπορούν να διαβάζουν ειδήσεις, να βλέπουν εικόνες, να ακούν μουσική, να παρακολουθούν βίντεο, να παίζουν διαδικτυακά παιχνίδια, να συμμετέχουν σε συζητήσεις με ανθρώπους από όλο τον κόσμο, να σχολιάζουν, να αξιολογούν κάτι θετικά ή αρνητικά και να το αναπαράγουν. Επιπλέον, τα smartphones διευκολύνουν σημαντικά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που είναι ιδιαίτερα διαδεδομένα μεταξύ των νέων. Οι κάτοχοι λογαριασμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook, twitter, linkedin, Instagram, google+ κ.α.) μπορούν να δημιουργήσουν έναν «εικονικό εαυτό» (virtual self), να δικτυωθούν με άλλα άτομα και να μοιραστούν μαζί τους προσωπικές πληροφορίες (π.χ. για σπουδές και επάγγελμα), φωτογραφίες και βίντεο, αλλά και κοινά ενδιαφέροντα, σκέψεις ή ανησυχίες για διάφορα κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Σημειωτέον ότι τα τελευταία χρόνια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δώσει περισσότερες ευκαιρίες στα άτομα να συμμετέχουν σε κοινωνικά κινήματα, δράσεις και εκδηλώσεις διαμαρτυρίας.
Τα smartphones είναι περισσότερο σημαντικά για τη διευκόλυνση της σύγχρονης καθημερινότητας. Χάρις στην ύπαρξη των εφαρμογών (applications), οι χρήστες μπορούν να κάνουν αγορές από το διαδίκτυο, να πληρώνουν λογαριασμούς online, να ενημερώνονται για πρακτικά θέματα (όπως για την κίνηση στους δρόμους, τα ωράρια των καταστημάτων, για κριτικές ταινιών, παραστάσεων, εστιατορίων, ξενοδοχείων κλπ). Επίσης, έχουν άμεση πρόσβαση στην αλληλογραφία τους, μπορούν να στέλνουν και να λαμβάνουν e-mails ακόμα και όταν βρίσκονται εκτός κατοικίας ή εργασιακού χώρου.
Παρατηρώντας τον Πίνακα 1, προκύπτει ότι το κινητό τηλέφωνο εμφανίζει υψηλότερα ποσοστά αποδοχής, έναντι του αυτοκινήτου, στις ηλικιακές κατηγορίες 18-24 (52%) και 25-34 ετών (44%). Στις υπόλοιπες ομάδες του πληθυσμού το αυτοκίνητο «κερδίζει» το κινητό και εξακολουθεί να θεωρείται πιο σημαντικό από το δεύτερο.
Αξίζει να αναφερθούν ορισμένες κοινωνικές κατηγορίες, στις οποίες το ποσοστό απήχησης του κινητού εμφανίζεται σημαντικά υψηλότερο από τον γενικό μέσο όρο (>23%). Καταρχάς, πρόκειται για τους εργοδότες και αυτοαπασχολούμενους (30%) και τους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα (27%), αφού το κινητό συχνά αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για την εργασία (για να επικοινωνούν με πελάτες και να κλείνουν συμφωνίες). Επίσης, το ποσοστό των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που θεωρούν σημαντικό το κινητό (28%) είναι μεγαλύτερο, έναντι των αποφοίτων δευτεροβάθμιας (21%) και πρωτοβάθμιας (14%), υποδηλώνοντας μια στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ του εκπαιδευτικού επιπέδου των ερωτώμενων και της αποδοχής του κινητού τηλεφώνου.
Η υπεροχή του κινητού είναι αισθητή στις αστικές περιοχές. Το κινητό έχει υψηλό βαθμό αποδοχής μεταξύ των κατοίκων της Αθήνας (31%), αλλά και ευρύτερα του νομού Αττικής (28%). Συγκρίνοντας αυτά τα ποσοστά, με τα αντίστοιχα άλλων περιοχών της Ελλάδας, διαπιστώνεται ότι η αυξημένη απήχηση του κινητού στην Αθήνα (σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με του αυτοκινήτου, 33%) σχετίζεται, πιθανότατα, με τον τρόπο ζωής στη μεγαλούπολη. Από την άλλη πλευρά, το αυτοκίνητο -όπως επανειλημμένως αναφέρθηκε- θεωρείται σημαντικότερο από το κινητό, σχεδόν σε όλες τις κατηγορίες του πληθυσμού, με εξαίρεση τους νέους 18-34 ετών. Τα υψηλότερα ποσοστά αποδοχής, που υπερβαίνουν τον μέσο όρο (>47%), εντοπίζονται στις ηλικίες 45-54 (53%) και 55-64 ετών (52%), στις νοικοκυρές (52%) και στους κατοίκους των ημιαστικών (58%) και των αγροτικών περιοχών (54%).
Υπάρχουν δύο επιπλέον ομάδες ερωτώμενων που αξίζουν περαιτέρω διερεύνησης: εκείνοι που αυθόρμητα απαντούν «και τα δύο» (15%) ή «κανένα από τα δύο» (14%). Όσον αφορά την πρώτη ομάδα, εξίσου σημαντικά θεωρούν το αυτοκίνητο και το κινητό κυρίως τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, 65 ετών και άνω (24%), οι συνταξιούχοι (21%), καθώς και οι απόφοιτοι πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (26%). Αν ληφθεί υπ’ όψιν το γεγονός, ότι αυτές οι τρεις κατηγορίες του πληθυσμού, ως ένα βαθμό αλληλεπικαλύπτονται (οι ερωτώμενοι 65 ετών και άνω είναι συνήθως συνταξιούχοι, και ότι οι απόφοιτοι πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι συνήθως άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, που για ιστορικούς λόγους δεν ολοκλήρωσαν υψηλότερες βαθμίδες), γίνεται κατανοητό, ότι ουσιαστικά πρόκειται για μια ομάδα ανθρώπων οι οποίοι, από τη μια πλευρά αξιολογούν ως σημαντικό το αυτοκίνητο, διότι αυτό ήταν το επίτευγμα της εποχής που μεγάλωσαν, από την άλλη πλευρά, όμως, αναγνωρίζουν τη σημαντικότητα του κινητού ως μέσου που τους φέρνει άμεσα σε επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους, για οτιδήποτε χρειαστούν.
Στον αντίποδα, περισσότερο επικριτικοί τόσο απέναντι στο αυτοκίνητο όσο και απέναντι στο κινητό -θεωρώντας κανένα από τα δύο σημαντικά– εμφανίζονται τα άτομα ηλικίας 35-44 ετών (18%), οι άνεργοι (20%), όσοι δεν ενδιαφέρονται καθόλου για την πολιτική (24%) και οι απολίτικοι (26%). Πρόκειται, δηλαδή, για ομάδες του πληθυσμού που για βιολογικούς, κοινωνικούς ή πολιτικούς λόγους έχουν περισσότερο αναπτυγμένο το αίσθημα της αμφισβήτησης.
(1) Aschoff N. (2015, Μάρτιος), The smartphone society, Jacobin, Issue 17, ανακτήθηκε από https://www.jacobinmag.com/2015/03/smartphone-usage-technology-aschoff
