Ανάλυση του
ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΥΡΗ
Η βαθύτατη κρίση κοινωνικής νομιμοποίησης των θεσμών αποτελεί συστατικό στοιχείο της σημερινής πολιτικής κρίσης
Α. Ο Ελληνικός Δείκτης Εμπιστοσύνης στους Θεσμούς (GICI)
Η δημοσίευση, του Ελληνικού Δείκτη Εμπιστοσύνης στους Θεσμούς (GICI) αποτελεί ένα ιδιαιτέρως χρήσιμο επιστημονικό εργαλείο, για τη διαχρονική, συγκριτική αξιολόγηση της κοινωνικής εμπιστοσύνης, στους σημαντικότερους θεσμούς.
Η μέτρηση της Public Issue, που καθιερώθηκε το 2007, επαναλαμβάνεται φέτος, για λογαριασμό της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ, σε μια εξαιρετικά βεβαρημένη πολιτική συγκυρία. Λόγω της σημερινής κρίσης, που βρίσκεται σε εξέλιξη, αποκτά εξαιρετική βαρύτητα και γίνεται περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ. Οι σαράντα οκτώ (48) θεσμοί που μετρώνται, προέρχονται από όλες τις περιοχές της κοινωνικής ζωής: διακυβέρνηση, επιχειρήσεις, εκπαίδευση, ανεξάρτητες αρχές, επαγγελματικές οργανώσεις, κοινωνία πολιτών και μέσα ενημέρωσης. Επιπλέον, στη μέτρηση του 2008 προστέθηκαν το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και το ίντερνετ. Τόσο ο συνολικός δείκτης, όσο και οι επιμέρους δείκτες που είναι δυνατόν να υπολογισθούν, για κάθε υποκατηγορία, αποτελούν μια εξαιρετικά λεπτομερή χαρτογράφηση των κοινωνικών αντιλήψεων για τους θεσμούς, σήμερα στην Ελλάδα.
Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα Ελλήνων πολιτών κλήθηκε να αποτιμήσει, ποσοτικά, την εμπιστοσύνη που αισθάνεται για κάθε ένα κοινωνικό θεσμό. Από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων κατασκευάζεται ένας δείκτης εμπιστοσύνης, με βάση το λόγο των θετικών γνωμών προς τις αρνητικές. Δηλαδή, για κάθε ένα δεδομένο θεσμό, το ποσοστό των ατόμων που δηλώνουν ότι τον εμπιστεύονται, προς το ποσοστό των ατόμων που δυσπιστούν απέναντί του. Κατά συνέπεια, τιμή 100 στο δείκτη εμπιστοσύνης (CI), υποδηλώνει ότι υφίσταται απόλυτη ισοδυναμία θετικών και αρνητικών αντιλήψεων απέναντι στο θεσμό. Τιμή 200 στο δείκτη υποδηλώνει, ότι ο αριθμός των πολιτών που εμπιστεύεται τον θεσμό είναι διπλάσιος από εκείνους που εκφράζουν δυσπιστία απέναντί του. Τέλος, τιμή 50 σημαίνει, ότι οι αρνητικές εντυπώσεις είναι διπλάσιες από τις θετικές.
Β. Συμπεράσματα με βάση τον Ελληνικό Δείκτη Εμπιστοσύνης στους Θεσμούς, 2007-2008
Η εμπιστοσύνη που τρέφουν οι πολίτες στους θεσμούς της διακυβέρνησης, της οικονομίας και της κοινωνίας αποτελεί μια σημαντική παράμετρο της πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας μιας χώρας. Η συνολική κατάταξη των θεσμών, με βάση τις τιμές που καταγράφουν στο δείκτη εμπιστοσύνης, δίδεται στο σχετικό διάγραμμα και είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική, όχι μόνο για τους θεσμούς της πολιτικής, αλλά και της οικονομίας. Με βάση την μέτρηση του 2008, επιβεβαιώνεται το συμπέρασμα ότι ελάχιστοι θεσμοί απολαμβάνουν σχετικά υψηλά ποσοστά κοινωνικής εμπιστοσύνης, ενώ οι περισσότεροι (25/48) δεν εμφανίζουν καν θετικό ισοζύγιο εμπιστοσύνης. Είναι εντυπωσιακό, ότι από το σύνολο των 48 υπό διερεύνηση θεσμών, μόνο για έναν (1) καταγράφεται αξιόλογη αύξηση της κοινωνικής εμπιστοσύνης και μόλις για τέσσερις (4) αύξηση, άνω των 10 μονάδων. Η πρωτοφανής διάρρηξη αυτής της εμπιστοσύνης, που πιστοποιείται σήμερα, συνιστά γεγονός με προφανή πολιτική σημασία και επιπτώσεις στις δυνατότητες άσκησης της διακυβέρνησης, αλλά και τη λειτουργία της οικονομίας.
Οι θεσμοί του Κράτους και της Διακυβέρνησης
Η Πυροσβεστική (CI=1840, έναντι 1500 το 2007) και η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (CI=1517, έναντι 1483 το 2007) κατατάσσονται και φέτος στις πρώτες θέσεις του δείκτη εμπιστοσύνης. Η πρώτη, μάλιστα, σημειώνει όχι μόνο τη μεγαλύτερη, αλλά και τη μοναδική αξιόλογη αύξηση μεταξύ όλων των θεσμών (+340 μονάδες). Πρόκειται για θεσμούς, οι οποίοι σχετίζονται ευθέως με την εδώ και καιρό παγιωμένη ανασφάλεια στις κοινωνίες της διακινδύνευσης. Βεβαίως, σε αυτά τα αποτελέσματα, αποτυπώνεται έκδηλα και η επίδραση των οικολογικών καταστροφών που βιώνει και η Ελλάδα τα τελευταία δύο χρόνια (πυρκαγιές καλοκαιριού, πλημμύρες, κλιματική αλλαγή). Στην ίδια ομαδοποίηση εντάσσεται και ο Στρατός, που κατατάσσεται φέτος στην 7η θέση, με δείκτη 375, ενώ το 2007 κατείχε την 6η θέση με δείκτη 435 (απώλειες 60 μονάδων).
Και το 2008, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εξακολουθεί να είναι ο μοναδικός πολιτικός θεσμός που εμπιστεύονται σήμερα οι Έλληνες πολίτες (CΙ=880, 3ος στη σειρά κατάταξης), σημειώνοντας μάλιστα και μια μικρή αύξηση, έναντι της περσινής βαθμολογίας (CI 2007=860). Είναι βέβαιο, ότι στην εδραίωση αυτής της εικόνας έχει συντελέσει η εξαιρετικά υψηλή αποδοχή, τόσο του σημερινού Προέδρου Κ.Παπούλια, όσο και του προηγούμενου Κ.Στεφανόπουλου. Οφείλεται, βεβαίως, ως ένα βαθμό και στο γεγονός, ότι ο ΠτΔ δεν αναμειγνύεται ενεργά στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων.
Αν εξαιρέσει κανείς τους τρεις πρώτους και ελάχιστους ακόμη, η κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς του κράτους και της Διακυβέρνησης, συνεχίζει να είναι πρωτοφανής. Πρόκειται για ανοικτή κρίση της κοινωνικής τους νομιμοποίησης. Η απαξίωση των πολιτικών κομμάτων, των κυβερνήσεων και της κρατικής διοικητικής μηχανής παραμένει παγιωμένη και ολοκληρωτική, σημειώνοντας μάλιστα και περαιτέρω επιδείνωση, σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Πρόκειται, κυριολεκτικά, για επικίνδυνη κατάρρευση: Τα Πολιτικά Κόμματα, κατατάσσονται και φέτος στην τελευταία (48η) θέση του δείκτη (CI=10, σημειώνοντας ετήσιες απώλειες 6 μονάδων), οι Κυβερνήσεις στην προτελευταία (47η), με CI=12, έναντι 22 το 2007 (-10) και η κρατική διοικητική μηχανή, δηλαδή τα Υπουργεία, στην 44η (42η το 2007), με δείκτη CI=31, έναντι 45 το 2007 (-14). Η συσσωρευμένη κοινωνική δυσπιστία συμπαρασύρει και τη Βουλή, η οποία υποβιβάζεται από την 30η θέση το 2007, στην 38η φέτος (CI=57, έναντι 81 προηγουμένως, -24). Σε οριακά επίπεδα κυμαίνεται, επίσης, και η εμπιστοσύνη στις βαθμίδες της διοίκησης, που θεωρητικά βρίσκονται πιο κοντά στον πολίτη (Δήμοι, CI=115, έναντι 113 πριν και Νομαρχίες CI=102, έναντι 84). Τόσο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (CI=267), όσο και (γενικά) οι θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης (CI=203), παρά τη σχετική μείωση που καταγράφεται (CI2007=240, -37 μονάδες) καταλαμβάνουν υψηλές θέσεις στη γενική κατάταξη του δείκτη (8η και 12η, αντιστοίχως). Σε σχέση με τα κόμματα, τα συνδικάτα εξακολουθούν να καταγράφουν πολλαπλάσια ποσοστά εμπιστοσύνης. Επιπλέον, η εμπιστοσύνη στην ΑΔΕΔΥ (CI=89, έναντι 88), υπερβαίνει τώρα την αντίστοιχη στη ΓΣΕΕ (CI=87, έναντι 97, -10).
Σε σύγκριση με τη θετική εικόνα που κατέγραφαν αντίστοιχες έρευνες προηγούμενων ιστορικών περιόδων, είναι εμφανής η χαμηλή εμπιστοσύνη στην Αστυνομία (CI=93) και τη Δικαιοσύνη (CI=83). Η εντεινόμενη κοινωνική αποδοκιμασία των εν λόγω θεσμών είναι πιθανό να σχετίζεται, αφενός με την αύξηση της κρατικής καταστολής, τα τρία τελευταία χρόνια (με απαρχή την κοινωνική διαμαρτυρία στο χώρο της Παιδείας), τις διενέξεις που έχει προκαλέσει η αύξηση της κοινωνικής επιτήρησης με χρήση καμερών, και αφετέρου με τα φαινόμενα της διαφθοράς, την αποκάλυψη του παραδικαστικού κυκλώματος, κ.α.
Σημαντική υποχώρηση, όχι μόνον σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν, αλλά και σε σύγκριση μόνο με το προηγούμενο 12μηνο, παρουσιάζει η εμπιστοσύνη προς την Εκκλησία, ο δείκτης της οποίας κυμαίνεται πλέον σε οριακά επίπεδα (CI=107, έναντι 181 το 2007), σημειώνοντας απώλειες, της τάξης των 75 μονάδων. Το σκάνδαλο της Μονής Βατοπεδίου έπληξε καίρια την εικόνα της και εξουδετέρωσε το κύμα συμπάθειας, που είχε δημιουργήσει στην κοινή γνώμη η ασθένεια του προηγούμενου Αρχιεπισκόπου, αλλά και η εκλογή του σημερινού.
Οι επιχειρήσεις και η οικονομία
Η κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς δεν αφορά μόνον τη Διακυβέρνηση και το Κράτος. Εξίσου σημαντικό έλλειμμα εμπιστοσύνης των πολιτών-καταναλωτών παρουσιάζουν και οι περισσότερες κατηγορίες και κλάδοι των επιχειρήσεων (6 στους 8). Μάλιστα, σε σύγκριση με το 2007, καταγράφεται σημαντική επιδείνωση. H μεγαλύτερη δυσπιστία των καταναλωτών εκδηλώνεται απέναντι στις εταιρείες τροφίμων (CI=27), οι οποίες καταλαμβάνουν σταθερά την τελευταία θέση μεταξύ των επιχειρηματικών κλάδων και συνολικά την 45η θέση στο δείκτη. Ο δείκτης των ασφαλιστικών εταιρειών (CI=36), υποχωρεί κατά 17 μονάδες, ενώ των τραπεζών, που κατατάσσονται συνολικά στην 41η θέση (CI=44), κατά 4 μονάδες. Ακολουθούν οι διαφημιστικές (CI=53, έναντι 60 προηγουμένως, -7), οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας (CI=56, έναντι 71, -5) και οι κατασκευαστικές (CI=80, έναντι 83, -3). Εντυπωσιακή είναι και η θεαματική επιδείνωση της θέσης των εταιρειών πληροφορικής, οι οποίες εξακολουθούν, ωστόσο, να συγκεντρώνουν σήμερα, μεταξύ των επιχειρήσεων, τα υψηλότερα ποσοστά κοινωνικής εμπιστοσύνης (CI=250, έναντι 387 προηγουμένως, -137 μονάδες). Παρά τη σχετική επιδείνωση, υψηλή κοινωνική εμπιστοσύνη, περιβάλλει και τα ιδιωτικά νοσοκομεία και τις κλινικές (CI=184, έναντι 222 προηγουμένως, -38), τα οποία, καταλαμβάνουν την 14η θέση, έναντι της 37ης του Εθνικού Συστήματος Υγείας.
Η εξαιρετικά χαμηλή (47η-προτελευταία) θέση, που καταλαμβάνει το Χρηματιστήριο Αθηνών (CI=16) συνιστούν σαφή ένδειξη για το ολοκληρωτικό πλήγμα που υπέστη η αξιοπιστία του, το 2001, δηλαδή πολύ πριν ξεσπάσει η σημερινή κρίση, χωρίς έκτοτε να έχει ανακάμψει η κοινωνική εμπιστοσύνη προς αυτό. Από την άλλη πλευρά, παρατηρείται σημαντική υποχώρηση της εμπιστοσύνης στην Τράπεζα της Ελλάδος (-38, CI=110).
Οι ανεξάρτητες Αρχές
Και για τις τέσσερις ανεξάρτητες διοικητικές αρχές, που περιελήφθησαν στο δείκτη εμπιστοσύνης, καταγράφεται σχετική μείωση της εμπιστοσύνης των πολιτών. Μεταξύ τους, ο Συνήγορος του Πολίτη παρά τη σημαντική μείωση που εμφανίζει (CI=486, έναντι 567 το 2007, -81) εξακολουθεί να είναι η μόνη αρχή που συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά εμπιστοσύνης, συνεχίζοντας να καταλαμβάνει την 4η θέση στη συνολική σειρά κατάταξης. Πρόκειται για τον θεσμό που τείνει κατεξοχήν να ταυτισθεί, στη συνείδηση της ελληνικής κοινής γνώμης, με την υπεράσπιση των δικαιώματων των πολιτών, απέναντι στην κρατική αυθαιρεσία. Επισημαίνεται, ακόμη, ότι η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (CI=130) εμφανίζει αρκετά υψηλότερο δείκτη εμπιστοσύνης, συγκριτικά με τη Δικαιοσύνη (CI=83). Τέλος, αυξανόμενο έλλειμμα εμπιστοσύνης καταγράφεται τόσο για το ΑΣΕΠ (CI=93, έναντι 108, το 2007), όσο και για την Επιτροπή Ανταγωνισμού (CI=57, έναντι 76 προηγουμένως).
Τα Μέσα Ενημέρωσης
Μεταξύ των Μέσων Ενημέρωσης, τόσο το Ραδιόφωνο (CI=232, έναντι 242 το 2007), όσο και το Ίντερνετ (CI=192), που μετρήθηκε για πρώτη φορά, δείχνουν να διαθέτουν την κοινωνική αποδοχή. Μάλιστα, συγκεντρώνουν υπερδιπλάσια ποσοστά εμπιστοσύνης από τις Εφημερίδες (CI=79, έναντι 97 το 2007) και σχεδόν 5πλάσια από την Τηλεόραση (CI=37, έναντι 48 προηγουμένως). Η τελευταία δείχνει να αποδοκιμάζεται κοινωνικά, αφού καταλαμβάνει μόλις την 42η θέση, μεταξύ των 48 θεσμών του δείκτη.
Τα διαγράμματα του άρθρου:
