Ελληνικός Δείκτης Εμπιστοσύνης στους Θεσμούς, Δεκέμβριος 2007

Ανάλυση του

ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΥΡΗ

Η εμπιστοσύνη που τρέφουν οι πολίτες στους θεσμούς της διακυβέρνησης, της οικονομίας και της κοινωνίας αποτελεί μια σημαντική παράμετρο της πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας μιας χώρας. Η δημοσίευση, για πρώτη φορά, του Ελληνικού Δείκτη Εμπιστοσύνης στους Θεσμούς (GICI) παρέχει στους φορείς διαμόρφωσης και άσκησης της πολιτικής ένα ολοκληρωμένο επιστημονικό εργαλείο, για τη συγκριτική αξιολόγηση της κοινωνικής εμπιστοσύνης σε σαράντα έξι (46) θεσμούς. Θεσμούς, που προέρχονται από όλες τις περιοχές της κοινωνικής ζωής: διακυβέρνηση, επιχειρήσεις, εκπαίδευση, ανεξάρτητες αρχές, επαγγελματικές οργανώσεις, κοινωνία πολιτών και μέσα ενημέρωσης. Τόσο ο συνολικός δείκτης, όσο και οι επιμέρους δείκτες που είναι δυνατόν να υπολογισθούν, για κάθε υποκατηγορία, αποτελούν μια εξαιρετικά λεπτομερή χαρτογράφηση των κοινωνικών αντιλήψεων για τους θεσμούς, σήμερα στην Ελλάδα.

Η μέτρηση της Public Issue, που καθιερώνεται φέτος, πραγματοποιήθηκε το Δεκέμβριο του 2007, για λογαριασμό της ετήσιας ελληνικής έκδοσης του Economist, σε συνεργασία με την Αγορά Ιδεών, και θα επαναλαμβάνεται, εφεξής, σε ετήσια βάση. Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα Ελλήνων πολιτών κλήθηκε να αποτιμήσει, ποσοτικά, την εμπιστοσύνη που αισθάνεται για κάθε ένα κοινωνικό θεσμό. Από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων κατασκευάζεται ένας δείκτης εμπιστοσύνης, με βάση το λόγο των θετικών γνωμών προς τις αρνητικές. δηλαδή, για κάθε ένα δεδομένο θεσμό, το ποσοστό των ατόμων που δηλώνουν ότι τον εμπιστεύονται, προς το ποσοστό των ατόμων που δυσπιστούν απέναντί του. Κατά συνέπεια, τιμή 100 στο δείκτη εμπιστοσύνης (CI), υποδηλώνει ότι υφίσταται απόλυτη ισοδυναμία θετικών και αρνητικών αντιλήψεων απέναντι στο θεσμό. Τιμή 200 στο δείκτη υποδηλώνει, ότι ο αριθμός των πολιτών που εμπιστεύεται τον θεσμό είναι διπλάσιος από εκείνους που εκφράζουν δυσπιστία απέναντί του. Τέλος, τιμή 50 σημαίνει, ότι οι αρνητικές εντυπώσεις είναι διπλάσιες από τις θετικές.

Η συνολική κατάταξη των θεσμών, με βάση τις τιμές που καταγράφουν στο δείκτη εμπιστοσύνης, δίδεται στο σχετικό διάγραμμα και είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική, όχι μόνο για τους θεσμούς της πολιτικής, αλλά και της οικονομίας. Με βάση την παρούσα μέτρηση, το 2007, ελάχιστοι θεσμοί απολαμβάνουν σχετικά υψηλά ποσοστά κοινωνικής εμπιστοσύνης, ενώ περισσότεροι από τους μισούς δεν εμφανίζουν καν θετικό ισοζύγιο εμπιστοσύνης. Γεγονός, με προφανή πολιτική σημασία και επιπτώσεις στις δυνατότητες άσκησης της Διακυβέρνησης, αλλά και τη λειτουργία της αγοράς.

1) Η Πυροσβεστική (CI=1500) και η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (CI=1483) κατατάσσονται στις πρώτες θέσεις του δείκτη εμπιστοσύνης. Πρόκειται για θεσμούς (όπως και ο Στρατός που κατατάσσεται στην 6η θέση με δείκτη 435), οι οποίοι σχετίζονται ευθέως με την εδώ και καιρό παγιωμένη ανασφάλεια στις κοινωνίες της διακινδύνευσης. Βεβαίως, σε αυτά τα αποτελέσματα, αποτυπώνεται έκδηλα και η συγκυριακή επίδραση της πρόσφατης οικολογικής καταστροφής (πυρκαγιές καλοκαιριού, πλημμύρες).
2) Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι σήμερα ο μόνος πολιτικός θεσμός που εμπιστεύονται οι Έλληνες πολίτες (CΙ=860). Είναι βέβαιο, ότι στην εδραίωση αυτής της εικόνας έχει συντελέσει η εξαιρετικά υψηλή αποδοχή, τόσο του σημερινού Προέδρου Κ.Παπούλια, όσο και του προηγούμενου Κ.Στεφανόπουλου. Ενδεχομένως, όμως, να οφείλεται, ως ένα βαθμό και στο γεγονός ότι ο ΠτΔ δεν αναμειγνύεται ενεργά στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων.
3) Αν εξαιρέσει κανείς τους προηγούμενους θεσμούς και ελάχιστους ακόμη, η κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς του κράτους και της Διακυβέρνησης, θα πρέπει να θεωρηθεί πρωτοφανής. Η απαξίωση των πολιτικών κομμάτων, που κατατάσσονται στην τελευταία (46η) θέση του δείκτη (CI=16), των Κυβερνήσεων (CI=22) και της κρατικής διοικητικής μηχανής (CI=45) είναι ολοκληρωτική. Η συσσωρευμένη κοινωνική δυσπιστία έχει συμπαρασύρει και τη Βουλή (CI=81), αλλά εκδηλώνεται, επίσης, και στις βαθμίδες της διοίκησης, που θεωρητικά βρίσκονται πιο κοντά στον πολίτη (Δήμοι, CI=113 και Νομαρχίες CI=84).
4) Σε σχέση με τα κόμματα, τα συνδικάτα καταγράφουν σαφώς υψηλότερα ποσοστά εμπιστοσύνης (ΓΣΕΕ, CI=97, ΑΔΕΔΥ, CI=88).
5) Στον αντίποδα των παραδοσιακών αντιπροσωπευτικών θεσμών, τοποθετούνται, τόσο οι Μη-Κυβερνητικές Οργανώσεις (CI=242), όσο οι θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης (CI=240).
6) Ιδιαίτερα χαμηλή εμπιστοσύνη καταγράφεται για τους θεσμούς του Κράτους Πρόνοιας, που βρίσκονται σήμερα στην επικαιρότητα (ΕΣΥ, CI=52 και Ασφαλιστικά Ταμεία, CI=53), ενώ από τις ΔΕΚΟ τη ΔΕΗ (CI=80). Αντιθέτως, τόσο η θέση του ΟΤΕ (CI=160), όσο και η θέση της Ολυμπιακής (CI=164), επιβεβαιώνουν το αυξημένο κοινωνικό ενδιαφέρον.
7) Σε σύγκριση με τη θετική εικόνα που κατέγραφαν αντίστοιχες έρευνες προηγούμενων περιόδων, η υποχώρηση της εμπιστοσύνης στην Αστυνομία (CI=91) και τη Δικαιοσύνη (CI=88) είναι εμφανής. Η εντεινόμενη κοινωνική αποδοκιμασία των εν λόγω θεσμών είναι πιθανό να σχετίζεται με την αύξηση της κρατικής καταστολής, τα δύο τελευταία χρόνια (κυρίως με αφορμή τις κοινωνικές κινητοποιήσεις στο χώρο της Παιδείας), τις διενέξεις που έχει προκαλέσει η αύξηση της κοινωνικής επιτήρησης με χρήση καμερών, τα φαινόμενα της διαφθοράς, την αποκάλυψη του παραδικαστικού κυκλώματος, κ.α.
8 ) Σημαντική υποχώρηση, σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν, παρουσιάζει και η εμπιστοσύνη προς την Εκκλησία (CI=181). Παρά το κύμα συμπάθειας που έχει δημιουργήσει τελευταία, στην κοινή γνώμη, η ασθένεια του Αρχιεπισκόπου, εντούτοις, οι ισχυροί κλυδωνισμοί, που σημειώθηκαν από το 2005, λόγω των αποκαλύψεων των εκκλησιαστικών σκανδάλων, στην κοινωνική νομιμοποίηση της Εκκλησίας, δεν φαίνεται να έχουν υποχωρήσει.
9) Η κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς δεν αφορά μόνον τη Διακυβέρνηση και το Κράτος. Εξίσου σημαντικό έλλειμμα εμπιστοσύνης των πολιτών-καταναλωτών παρουσιάζουν και οι περισσότερες κατηγορίες και κλάδοι των επιχειρήσεων (6 στους 8). H μεγαλύτερη δυσπιστία των καταναλωτών εκδηλώνεται απέναντι στις εταιρείες τροφίμων (CI=24), οι οποίες καταλαμβάνουν την τελευταία θέση μεταξύ των επιχειρηματικών κλάδων, αλλά και συνολικά την 43η θέση στο δείκτη. Ακολουθούν οι τράπεζες (με CI=48, κατατάσσονται στην 40η θέση), οι ασφαλιστικές (CI=53), οι διαφημιστικές (CI=60), οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας (CI=71) και οι κατασκευαστικές (CI=83).
10) Αντιθέτως, οι εταιρείες πληροφορικής συγκεντρώνουν σήμερα, μεταξύ των επιχειρήσεων, τα υψηλότερα ποσοστά κοινωνικής εμπιστοσύνης (CI=387), καταλαμβάνοντας, ταυτοχρόνως, θέση (8η) στην πρώτη δεκάδα της συνολικής κατάταξης των θεσμών. Γεγονός, που αντανακλά και το αυξημένο κοινωνικό κύρος του εν λόγω τομέα.
11) Υψηλή κοινωνική εμπιστοσύνη, φαίνεται, ακόμη, να περιβάλλει τα ιδιωτικά νοσοκομεία και τις κλινικές (CI=222), τα οποία, σε αντίθεση με το Εθνικό Σύστημα Υγείας (CI=52) καταλαμβάνουν την 13η θέση, έναντι της 39ης του ΕΣΥ.
12) Η εξαιρετικά χαμηλή (προτελευταία) θέση που καταλαμβάνει το Χρηματιστήριο Αθηνών (CI=21) συνιστούν σαφή ένδειξη για το ολοκληρωτικό πλήγμα που υπέστη η αξιοπιστία του, το 2001, χωρίς έκτοτε η κοινωνική εμπιστοσύνη προς αυτό να έχει ανακάμψει.
13) Από τις τέσσερις ανεξάρτητες διοικητικές αρχές που περιελήφθησαν στο δείκτη εμπιστοσύνης, μόνον ο Συνήγορος του Πολίτη συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά εμπιστοσύνης των πολιτών (CI=567), καταλαμβάνοντας την 4η θέση στη συνολική σειρά κατάταξης. Πρόκειται, επομένως, για τον θεσμό που στη συνείδηση της ελληνικής κοινής γνώμης τείνει κατεξοχήν να ταυτισθεί με την υπεράσπιση των δικαιώματων των πολιτών, απέναντι στην κρατική αυθαιρεσία. Επισημαίνεται, επιπλέον, ότι παρά την πρόσφατη διένεξη, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (CI=144) εμφανίζει σχεδόν διπλάσιο δείκτη εμπιστοσύνης, συγκριτικά με τη Δικαιοσύνη (CI=88).
14) Μεταξύ των Μέσων Ενημέρωσης, μόνο το Ραδιόφωνο (CI=242) δείχνει να διατηρεί την κοινωνική αποδοχή. Μάλιστα, συγκεντρώνει υπερδιπλάσια ποσοστά εμπιστοσύνης από τις εφημερίδες (CI=97) και σχεδόν 5πλάσια από την Τηλεόραση (CI=48). Η τελευταία δείχνει να αποδοκιμάζεται κοινωνικά, αφού καταλαμβάνει μόλις την 41η θέση, μεταξύ των 46 θεσμών του δείκτη.