Σε κάθε προεκλογική περίοδο, η συζήτηση για τις δημοσκοπήσεις επανέρχεται στην επικαιρότητα, με ιδιαίτερη ένταση. Το ίδιο συμβαίνει και αυτή τη φορά. Αιτία των σημερινών επικρίσεων που δέχονται από το πεπαλαιωμένο πολιτικό προσωπικό και την κυρίαρχη δημοσιογραφία είναι το χαμηλό ποσοστό του δικομματισμού, που καταγράφεται, διότι αμφότεροι επιθυμούν την διατήρησή του. Ωστόσο, παρά την αμφισβήτησή τους, αποτυπώνοντας εμπειρικά τις ιστορικές ανακατατάξεις, που συντελούνται στη σημερινή συγκυρία, οι δημοσκοπήσεις αναδεικνύονται σε αναντικατάστατο ιστορικό τεκμήριο.
Η εκτεταμένη ενασχόληση με τις δημοσκοπήσεις δεν παρατηρείται μόνον λόγω του αυτονόητα αυξημένου ενδιαφέροντος που προκαλούν οι εκλογές ή η σημερινή υπαρκτή ρευστότητα της ψήφου. Σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην ιδιότυπη υπερδιόγκωση της σημασίας που έχουν αποκτήσει οι δημοσκοπήσεις στην Ελλάδα. Μάλιστα, η μοναδική -παγκοσμίως- θεσμική ρύθμιση που επιβλήθηκε τελικά, με τον Ν. 3603/2007 παρά τις διατυπωμένες ανησυχίες της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, μάλλον ενίσχυσε περαιτέρω παρά περιόρισε το ρόλο τους.
Η ιδιαίτερη θέση που καταλαμβάνουν οι δημοσκοπήσεις στο εσωτερικό του πολιτικού συστήματος κάθε χώρας διαφέρει σημαντικά και δεν είναι δεδομένη εκ των προτέρων. Αντιθέτως, είναι παράγωγο αποτέλεσμα της συγκεκριμένης σχέσης που διαμορφώνεται ιστορικά σε κάθε χώρα, ανάμεσα στα εγχώρια πολιτικά κόμματα και τα Μέσα Ενημέρωσης.
Τα τέσσερα άρθρα, που παρατίθενται εδώ κατά χρονολογική σειρά, αναφέρονται στην ανάδυση του δημοσκοπικού φαινομένου στην Ελλάδα, κατά την τελευταία 15ετία:
1) Δημοσκοπήσεις και Δημοκρατία στην Ελλάδα (1999)
Βιβλιογραφική Αναφορά: στο συλλογικό τόμο: Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα, 1999-2000, εκδ.: VPRC – Νέα Σύνορα / Α.Λιβάνης, Αθήνα 1999, σελ.125-153
Οι δημοσκοπήσεις αποτελούν φαινόμενο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και στοιχείο αδιαχώριστο από την κυρίαρχη μορφή της πολιτικής και του πολιτικού συστήματος. Η μεταπολεμική περίοδος χαρακτηρίζεται από τη μαζική παραγωγή και τη ραγδαία επέκταση της χρήσης τους. Η καθυστερημένη εμφάνιση του φαινομένου στην Ελλάδα οφείλεται στους ίδιους ιστορικούς λόγους που εξηγούν τις ιδιαιτερότητες της μορφής του μετεμφυλιακού κράτους και του κομματικού συστήματος. Ουσιαστικά, η ανάπτυξη των δημοσκοπήσεων αποτελεί παράγωγο της μεταπολιτευτικής περιόδου, και μάλιστα της υποπεριόδου, μετά το 1989. Οι μετασχηματισμοί του κομματικού και πολιτικού συστήματος της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας, από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, έχουν οδηγήσει και στη χώρα μας στην ενίσχυση του ρόλου και της σημασίας τους. Ορόσημο σε αυτή τη διαδικασία αποτέλεσαν οι βουλευτικές εκλογές του 1996, τόσο για την εδραίωση των προεκλογικών δημοσκοπήσεων, όσο και για την καθιέρωση, από τα τηλεοπτικά δίκτυα, των δημοσκοπήσεων έξω από τα εκλογικά τμήματα (exit polls).
2) Πολιτικά Κόμματα, ΜΜΕ και Δημοσκοπήσεις στην Ελλάδα (2003)
Βιβλιογραφική Αναφορά: Τσάτσος, Δημήτρης & Ξενοφών Κοντιάδης (επιμ.): Το μέλλον των πολιτικών κομμάτων, εκδ.: Παπαζήση, Αθήνα 2003, σελ.209-224
Το άρθρο διερευνά τις επιπτώσεις που έχει η ραγδαία επέκταση της χρήσης των δημοσκοπήσεων στις σχέσεις ΜΜΕ και πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα. Η ανάδυση των δημοσκοπήσεων και -ουσιαστικά- η παρεμβολή τους ανάμεσα στην Κοινή Γνώμη, τα ΜΜΕ και τα πολιτικά κόμματα, διαμορφώνει μια τριγωνική σχέση που έχει πολλαπλές επιπτώσεις στη λειτουργία τόσο των Μέσων, όσο και των κομμάτων. Επιπλέον, οι δημοσκοπήσεις προκαλούν αναδιατάξεις και μετασχηματίζουν και την ίδια τη σχέση Μέσων/Κομμάτων. Σε γενικές γραμμές, έχει διαμορφωθεί μια βασική διάκριση μεταξύ δημόσιων δημοσκοπήσεων (Public Opinion Polls) που αντιστοιχούν στα ΜΜΕ και ιδιωτικών δημοσκοπήσεων (Private Opinion Polls) που αντιστοιχούν στα κόμματα και στους άλλους φορείς επηρεασμού της πολιτικής. Σήμερα, δημοσκοπήσεις διεξάγονται για λογαριασμό μιας ευρύτατης γκάμας πελατών που περιλαμβάνει ΜΜΕ, πολιτικά κόμματα, τοπικές αρχές, ομάδες πίεσης, δεξαμενές σκέψης, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, διαφημιστικές εταιρείες, εταιρείες επικοινωνίας, ακόμη και εύπορους ιδιώτες. Οι περισσότερες διεξάγονται για λογαριασμό των ΜME και σε μεγάλο βαθμό δημοσιοποιούνται. Διεθνώς, τα ΜΜΕ είναι οι καλύτεροι πελάτες των εταιρειών δημοσκοπήσεων. Στην Ελλάδα αυτή η τάση βρίσκεται ακόμη στην αρχή και επιπλέον, περιορίζεται σημαντικά από την οικονομική κρίση που αντιμετωπίζουν οι οργανισμοί της μαζικής επικοινωνίας.
3) Οι δημοσκοπήσεις ως ένας αναδυόμενος άτυπος θεσμός του σύγχρονου πολιτικού μας συστήματος (2005)
Βιβλιογραφική Αναφορά: στο Η πολιτική επικοινωνία στην πράξη 2: Τα σεμινάρια της Λέγειν & Πράττειν, εκδ.: Μεταμεσονύκτιες, Αθήνα 2005, σελ.52-60
Η συγκεκριμένη παρέμβαση επικεντρώνεται και αυτή στη θεσμική διάσταση των δημοσκοπήσεων και στη θέση που καταλαμβάνουν στο πολιτικό σύστημα. και κομμάτων. Αναλύονται οι μετασχηματισμοί που επιφέρει η λειτουργία των δημοσκοπήσεων πρώτον στα Μέσα ενημέρωσης και δεύτερον στη λειτουργία των κομμάτων.
Η σχετική συζήτηση που ακολούθησε
4) Γιατί η απαγόρευση δημοσίευσης δημοσκοπήσεων δεν λύνει το πρόβλημα(2009)
Το 2009, η βεβιασμένη επαναφορά της απαγόρευσης δημοσίευσης αποτελεσμάτων δημοσκοπήσεων, κατά το τελευταίο 15νθημερο προ των εκλογών, πρόσθεσε άλλον ένα σπασμωδικό και αποσπασματικό χειρισμό του προβλήματος, στο μακρύ κατάλογο που ήδη διαθέτουμε. Το πρόβλημα των δημοσκοπήσεων δεν είναι νομικό, αλλά αμιγώς πολιτικό.